ΤΟ ΠΙΤΣΙΡΙΚΙ

Ο Παντελής Βούλγαρης μας έχει συνηθίσει να κινηματογραφεί την ανθρώπινη ψυχή. Τις ανθρώπινες σχέσεις, μέσα στις ακρότητες και τις αντιφάσεις τους, μέσα από τις μικρότητες αλλά και τις μεγαλοψυχίες τους. Μια τέτοια ιστορία επέλεξε και για τη νέα ταινία του, «Μικρά Αγγλία» (5 Δεκεμβρίου στις αίθουσες). Ή μπορεί και να τον επέλεξε η ίδια η ιστορία, αφού το ομώνυμο και βραβευμένο μπεστ-σέλερ υπογράφει η σύζυγός του, Ιωάννα Καρυστιάνη. Με φόντο την κλειστή και παραδοσιακή κοινωνία της Άνδρου της δεκαετίας του ’30, όπου οι γυναίκες περιμένουν και οι άντρες ναυτικοί ταξιδεύουν, δύο αδερφές, η Όρσα και η Μόσχα, η μία εσωστρεφής και η άλλη ατίθαση, είναι ερωτευμένες με τον ίδιο άντρα. Οι ήρωες και οι ηρωίδες του Βούλγαρη ξεβράζονται από τη θάλασσα, αλλά και από τον έρωτα, που αφήνει πίσω μόνο τσακισμένες υπάρξεις

Έχετε μια εμμονή με τους πρωτοεμφανιζόμενους ηθοποιούς. Δεν φοβάστε το ρίσκο να εμπιστεύεστε τους πρώτους ρόλους σε νέους και άγνωστους, όπως κάνατε και τώρα με τις Πηνελόπη Τσιλίκα και Σοφία Κόκκαλη;
Από τα πρώτα βήματα της καριέρας μου, ως μαθητευόμενος στη Φίνος Φιλμ, καθόμουν και χάζευα τους ηθοποιούς. Λάτρευα την Αλίκη Βουγιουκλάκη – ήμουν τυχερός που δούλεψα μαζί της και την είδα να παίζει. Έβλεπα τον Αλέκο Αλεξανδράκη, τον Λάμπρο Κωνσταντάρα, τον Διονύση Παπαγιαννόπουλο. Με γοήτευαν τα πρόσωπα. Η τέχνη του κινηματογράφου ζωντανεύει μέσα από αυτά. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν έχει πει: «Το ωραιότερο τοπίο στον κινηματογράφο είναι το ανθρώπινο πρόσωπο». Επέλεξα, λοιπόν, αυτήν τη δουλειά για να είμαι κοντά τους. Δεν ξέρω αν ήθελα να γίνω ηθοποιός και τελικά φοβήθηκα ή ντρεπόμουν. Στην πρώτη μου μικρού μήκους ταινία, έπαιξα ο ίδιος και δοκίμασα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ηθοποιός στο σινεμά. Στο θέατρο θα βγει σε μία ανοιχτή σκηνή και θα κινηθεί βάσει της σχεδιασμένης σκηνοθεσίας, θα αντιδράσει και θα ερμηνεύσει τον χαρακτήρα, αλλά σε έναν χώρο αρκετά άνετο. Η ερμηνεία του ηθοποιού στον κινηματογράφο είναι μία συμπεριφορά ανάμεσα σε μια αυστηρή πιρουέτα χορού, σε μία διαδρομή μέσα από τις τεχνικές δυσκολίες, τη μοναχική άσκηση να διατυπώσει κάτι με ένα βλέμμα ή με τη φωνή του, το οποίο μπορεί να χρονομετρηθεί μέχρι τα 40 δευτερόλεπτα. Όσο πιο ακέραια και άφθαρτα είναι τα πρόσωπα τόσο πιο πολύ θα δεθεί μαζί τους ο θεατής. Τα δύο κορίτσια που επέλεξα τώρα ήταν ασκημένα στη Σχολή του Εθνικού. Τους έδινα το δικαίωμα να έρθουν στο γύρισμα με προτάσεις – αυτό κάνω πάντα. Είναι πολύτιμο να έχεις συνεργάτες που δεν φοβούνται και δεν θεωρούν ότι τα έχω όλα στο μυαλό μου, γιατί αυτό δεν ισχύει. Το καστ είναι το πιο βασικό στάδιο της δουλειάς μου. Ο θεατής δεν βλέπει εμένα, βλέπει τα πρόσωπα. Ούτε ακούει την Ιωάννα, αλλά τα λόγια που έχει γράψει.

Και τα δύο σας παιδιά είναι σκηνοθέτες. Ήθελα να σας ρωτήσω αν επηρεάζεστε στη δουλειά σας από αυτά, αλλά τελικά ο ίδιος ομολογήσατε πριν από λίγες μέρες ότι τη μία πρωταγωνίστριά σας, την Πηνελόπη Τσιλίκα, την «κλέψατε» από την κόρη σας, Κωνσταντίνα, όταν την είδατε σε μια σκηνή της ταινίας της «Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους».
Νομίζω ότι ο κινηματογράφος ήταν ανέκαθεν μια τέχνη που την παρακολουθούσαν κυρίως νέοι. Και εγώ, την πρώτη περίοδο που ασχολήθηκα με το σινεμά, έβλεπα τρεις ταινίες την ημέρα. Τα χρόνια βέβαια, περνάνε, ο κινηματογράφος άρχισε να αλλάζει με την τεχνολογία, έγινε πιο γρήγορος, λείπουν οι μεγάλοι δημιουργοί από τη δεκαετία του ’60, οι Ιταλοί σκηνοθέτες, οι Γάλλοι, οι Πολωνοί. Εγώ αραίωσα την επαφή με το σινεμά, βλέπω αυτά που μου φέρνουν τα παιδιά μου, τις ταινίες που βλέπουν, και δέχομαι πληροφορίες από αυτά – ειδικά από τον Αλέξανδρο, ο οποίος είναι κινητή βιβλιοθήκη, έχει δει τα πάντα. Όταν παραδίδω μάθημα σε σχολεία και κάνω μια αναφορά σε μια ταινία που έχει παιχτεί χρόνια πριν ή σε έναν σκηνοθέτη, και δεν θυμάμαι κάτι, παίρνω τηλέφωνο τον Αλέξανδρο και μου δίνει επί τόπου τις πληροφορίες. Αυτό, βέβαια, δεν συμβαίνει μόνο με τα παιδιά μου. Διατηρώ επαφές με νέους σκηνοθέτες. Η μαθητεία είναι η πιο δημιουργική διαδικασία γιατί η τέχνη δεν μαθαίνεται ποτέ. Ένας λόγος που κάνω σινεμά είναι επειδή λέω ότι στην επόμενη ταινία θα είμαι καλύτερος ή δεν θα κάνω τα ίδια λάθη.

Τα τελευταία χρόνια, βλέπουμε μια τάση οι νέοι σκηνοθέτες να στρέφουν την κάμερα στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια, να την κριτικάρουν, να την αποδομούν. Εσείς, πάλι, μας γυρνάτε πίσω στην ελληνική οικογένεια του ’30. Διαφορά γενεών, ενδιαφερόντων, αντιλήψεων;
Και η δική μου πρώτη ταινία, «Το προξενιό της Άννας», ήταν μια αναφορά στην οικογένεια. Η αφετηρία της συγκίνησής μου ήταν τα παιδικά και τα εφηβικά μου χρόνια, σε ένα μεγάλο σόι – της μάνας μου. Πέντε αδερφές μένανε στον ίδιο δρόμο και συνηθίζανε τις Κυριακές να μαζεύονται όλες, να λένε ανέκδοτα και τραγούδια. Παράλληλα, όμως, με την κριτική που έκανα, υπήρχε και μια πιο συναισθηματική και αγαπησιάρικη προσέγγιση. Σε σημερινή αντιστοιχία, στη σύγχρονη σκηνοθετική παρέα, η σύγχρονη ελληνική οικογένεια αντιπροσωπεύει και άλλα πράγματα, όπως μια οργή, η οποία βασίζεται στις σημερινές συνθήκες ζωής. Θεωρείται ότι η μήτρα της κρίσης βρίσκεται στην οικογένεια. Δεν το δέχομαι, αλλά το κατανοώ. Εγώ στέκομαι με θαυμασμό προς τους νέους κινηματογραφιστές γιατί οι συνθήκες είναι ακόμα πιο δύσκολες από αυτές που αντιμετωπίσαμε εμείς. Σέβομαι το πάθος τους για σινεμά, αναγνωρίζω ένα ταλέντο που έχουν πολλά νέα παιδιά.

Μια και λέμε για επιθετικότητα και για γενιές, η δική σας γενιά έχει κατακριθεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, από την γενιά των παιδιών σας, για την κατάσταση στην οποία έχουμε βρεθεί σήμερα. Συμμερίζεστε την άποψη αυτήν; Αποδέχεστε ευθύνες;
Η κρίση που βιώνουμε, είναι ένα πολυσύνθετο σενάριο. Όλοι ψάχνουν τον ένοχο, και συνήθως η επίθεση γίνεται στα πιο κοντινά πρόσωπα. Δηλαδή στην οικογένεια. Ποια είναι η αφορμή της κρίσης; Είμαστε όλοι εμείς που ξεσαλώσαμε; Ξεσαλώσαμε όντως όλοι; Φταίει το πολιτικό σύστημα; Φταίει η Ευρωπαϊκή Ένωση; Αν μου έλεγαν να γράψω τώρα ένα σενάριο πάνω στην κρίση, θα τρελαινόμουνα. Ο λόγος που δεν το ακουμπάω, είναι επειδή χρειάζεται ψυχραιμία. Η «Μικρά Αγγλία» συνδέει την κρίση που περνάμε με την κρίση ζωής κάτω από άλλες δεδομένες και ιδιαίτερες συνθήκες τής τότε κοινωνίας της Άνδρου. Εγώ δεν θέλω να πω λαϊκίστικα ότι μιλάω για την κρίση μέσα από την ιστορία της «Μικράς Αγγλίας». Αλλά το βίωμα μιας κρίσης ζήσανε αυτές οι γυναίκες κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες.

Στη φιλμογραφία σας έχετε ανοίξει τα κεφάλαια των μεγάλων ελληνικών τραγωδιών: στρατόπεδα συγκέντρωσης, δικτατορία, εμφύλιος, μετανάστευση… Πιστεύετε ότι σήμερα ζούμε μια άλλου τύπου ελληνική τραγωδία;
Με έναν τρόπο, ναι. Υπάρχει ένα ύπουλο εργαλείο, που λέγεται οθόνη της τηλεόρασης και διαμορφώνει συνειδήσεις. Ακούμε νούμερα, ότι ξαφνικά 11.000 εργαζόμενοι θα φύγουν από τη δουλειά τους. Να παραδεχτώ, λοιπόν, ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος από τους 11.000 που θα φύγουν, ήταν διορισμένοι από ρουσφέτια. Έχουν, όμως, διαμορφώσει έναν τρόπο ζωής, έχουν δημιουργήσει οικογένειες, μεγαλώνουν παιδιά, και το πιο σημαντικό, έχουν συνηθίσει το πρωί να πηγαίνουν στη δουλειά τους και το βράδυ να επιστρέφουν από αυτήν. Ποιος έχει σκεφτεί τι θα απογίνουν αυτοί οι 11.000; Αυτό είναι πιο τραγικό από μια σύγκρουση εμφυλίου, που έχει ένα ιδεολογικό background. Η διακυβέρνηση της σύγχρονης κοινωνίας είναι εφιαλτική. Ούτε ο Φραντς Κάφκα δεν τα έχει γράψει αυτά. Αν καταπιανόμουν με τη σημερινή πραγματικότητα, δεν ξέρω αν θα ήταν σημαντικό να εντοπίσω τη συλλογιστική μου σε μια οικογένεια ή στο παράδοξο ενός εφιαλτικού κόσμου που δεν μπορούμε να καταλάβουμε.

Πολλοί, μετά τη δολοφονία του Φύσσα και των δύο νέων παιδιών έξω από τα γραφεία της Χρυσής Αυγής, μιλάνε για έναν νέο εμφύλιο. Συμμερίζεστε αυτήν την άποψη;
Αυτή είναι μια εφιαλτική παραδοξολογία. Με αυτά που έχει περάσει ο τόπος, η λέξη «εμφύλιος» θα έπρεπε να έχει διαγραφεί από το ελληνικό λεξιλόγιο. Ο εμφύλιος μας ακολουθεί μέχρι σήμερα. Όχι σε επίπεδο αντιπαλότητας ανάμεσα σε κάποιον που ψηφίζει Δεξιά και σε άλλον που ψηφίζει Αριστερά. Θα έπρεπε να είναι το κύριο μάθημα στα σχολεία, κι όμως αποσιωπάται. Θα έπρεπε να διδάσκεται πως ο εμφύλιος κόστισε στην Ελλάδα εκατό χρόνια όχι απλώς οικονομικής οπισθοδρόμησης. Είναι εφιαλτικό να μιλάμε για νέο εμφύλιο. Φυσικά βλέπουμε ότι υπάρχουν ακραίες ομάδες και συμπεριφορές. Είναι φυσικά εφιαλτική η ιστορία της Χρυσής Αυγής, και το ότι την αποδέχεται μια ομάδα του κόσμου.

Πιστεύετε ότι η Αριστερά, έτσι όπως εκφράζεται μέσα από τον ΣΥΡΙΖΑ, μπορεί να λειτουργήσει σαν καταλύτης στο πολιτικό σύστημα και να αλλάξει την κατάσταση;
Αυτό πρέπει να αποδειχθεί, γιατί είναι μια καινούργια συνθήκη. Ποιες είναι οι ισορροπίες και ποιες οι συνεργασίες και ποια είναι τα προγράμματα των κομμάτων και πόσο ουσιαστική δουλειά έχει γίνει πάνω στις πιθανές και διαφορετικές συμπεριφορές των πολιτικών κομμάτων; Αυτό εξακολουθεί να είναι άγνωστο. Αν μπορώ να πω κάτι για τον ΣΥΡΙΖΑ, είναι ότι πρέπει να γίνει πάρα πολύ και ουσιαστική δουλειά σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Εμένα δεν μου αρκεί μια επιθυμία. Η επιθυμία είναι για τις σχέσεις, όχι για τον πολιτικό βίο. Η πολιτική αξιώνει από τα κόμματα συγκεκριμένες ενέργειες, τις οποίες εγώ δεν βλέπω.   Χρυσούλα Παπαϊωάννου  http://www.topontiki.gr/