Αυτό είναι κάτι που δεν μάθαμε στο σχολείο: Το πρώτο έπος που συνέθεσε (όχι έγραψε, προσοχή, ο Όμηρος δεν έγραφε) δεν ήταν η Ιλιάδα ούτε η Οδύσσεια, αλλά ο “Μαργίτης”, ένα έπος όπου ο ήρωας ήταν τρελός ή ηλίθιος.
Προτού δούμε ποιος ήταν ο Μαργίτης, καλό θα ήταν να δούμε ποιος ήταν ο Όμηρος; Ή μάλλον… Υπήρξε κάποιο ιστορικό πρόσωπο με αυτό το όνομα και αυτές τις μυθικές ικανότητες; Και κατά πόσο τα έργα που του αποδίδονται είναι δικά του δημιουργήματα (αποκλειστικά);
Ένα σύντομο βιογραφικό του Ομήρου, του Ποιητή:
Έτος γέννησης: Ο Ερατοσθένης τοποθετεί τη γέννηση του στο 1159 προ κοινής εποχής (να αναφέρεσαι στον Όμηρο και να γράφεις προ Χριστού είναι σίγουρα ηλιθιάδα). Άλλες πηγές αναφέρουν ότι γεννήθηκε το 685. Το πιο πιθανό, αυτό που αποδέχονται περισσότεροι μελετητές, είναι στο τέλος του 9ου αιώνα.
Αλλά υπάρχουν κάποια «θεματάκια» χρονικής ασάφειας, όπως:
Τα χάλκινα όπλα είναι πανταχού παρόντα στην Ιλιάδα, όπως ταιριάζει στη Μυκηναϊκή Εποχή του Χαλκού.
Όμως οι νεκροί καίγονται, μια πρακτική που συνδέεται με την εποχή του Σιδήρου.
Η γλώσσα βρίθει ανακολουθιών. Κυριαρχεί η ιωνική διάλεκτος, αλλά υπάρχουν ψήγματα αιολικής και ίχνη αρκαδο-κυπριακής διαλέκτου.
Τόπος γέννησης: Άργος ή Αθήνα ή Χίος ή Κολοφώνα ή Ρόδος ή Σαλαμίνα ή Σμύρνη.
Πατρώνυμο: Μαίων ή Μέλας ή Μνησαγόρας ή Δαίμων ή Θαμόρας ή Μενέμαχος.
Υπάρχει και μία ακόμα, πιο ελκυστική, εκδοχή.
Ο αυτοκράτορας Αδριανός προσπάθησε να ξεδιαλύνει αυτές τις αντιφατικές διηγήσεις, ρωτώντας την μάντισσα Σίβυλλα. Κι εκείνη αποκρίθηκε:
“Η Ιθάκη είναι η πατρίδα του και ο Τηλέμαχος ο πατέρας του”.
Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι ο Όμηρος έγραψε τη βιογραφία του παππού του, του Οδυσσέα (μήπως έτσι όπως του τη διηγήθηκε ο ίδιος;)
Μητρώνυμο: Μήτις ή Κριθηίς ή Θεμιστώ ή Συγνεθώ ή Μέλας (όπως και ο πατέρας του, και αυτό μοιάζει με κάτι που αναφέρεται στον “Μαργίτη”.)
Τυφλότης: Όλοι συμφωνούν ότι ο Ποιητής ήταν τυφλός. Μάλιστα στο τοπικό ιδίωμα της Σμύρνης “όμηρος” σημαίνει τυφλός (μήπως γενέτειρα ήταν η Σμύρνη λοιπόν;)
Δεν γεννήθηκε έτσι, αλλά έχασε την όραση του αργότερα. Καταρράκτης, διαβητικό γλαύκωμα, μόλυνση από τον νηματώδη toxocara; Ή μήπως τυφλώθηκε από κάποιον (με δόλο ή χωρίς) όπως ο Κύκλωπας;
Τόπος θανάτου: Και σ” αυτό όλοι συμφωνούν. Ήταν η Ίος.
Ο ίδιος ο Όμηρος πληροφορήθηκε από τη Σίβυλλα ότι θα πεθάνει εκεί, αφού ακούσει έναν παιδικό γρίφο. Σαν να κυνηγούσε το πεπρωμένο του πήγε στην Ίο. Στην παραλία συνάντησε κάτι παιδιά που ψάρευαν. Τα ρώτησε αν είχαν πιάσει τίποτα και εκείνα απάντησαν: “Ό,τι πιάσαμε το αφήσαμε και ό,τι δεν πιάσαμε το κουβαλάμε”. (Τους ψύλλους τους).
Ο Όμηρος κατάλαβε. Συνέθεσε την επιθανάτια επιγραφή του και πέθανε μετά από τρεις μέρες (χωρίς να αναστηθεί).
~~{}~~
Για τους αρχαίους ο Όμηρος δεν ήταν ένας ποιητής, ήταν ο Ποιητής.
Όμως τα έπη καταγράφηκαν για πρώτη φορά με εντολή του “πεφωτισμένου τυρράνου”, του Πεισίστρατου, τον 6ο αιώνα.
Ο άνθρωπος που ανέλαβε να τα καταγράψει ονομαζόταν Ονομάκριτος.
Εκείνος ήταν ήδη γνωστός για την καταγραφή των ποιημάτων του Μουσαίου.
Όμως, προσέξτε, τον είχαν κατηγορήσει για εσφαλμένη καταγραφή, ακόμα και πλαστογραφία -με την ανενδοίαστη προσθήκη των δικών του λέξεων! (Η γνωστή ματαιοδοξία των συγγραφέων).
Κάποιοι μελετητές ισχυρίζονται ότι το ίδιο έκανε και με τα Ομηρικά Έπη, ίσως μάλιστα και να
ενέργησε από άμεση πολιτική επιταγή. Ο Πεισίστρατος τον πίεσε να χαλκεύσει τα έπη, για λόγους… πολιτικής (;) .
Άλλωστε ένα κείμενο που μεταδιδόταν προφορικά, επί 100-500 έτη, είναι δυνατόν να μην έχει αλλοιωθεί (ίσως και βελτιωθεί) με τις προσθήκες και αλλαγές των εκάστοτε ραψωδών;
Δεν θα μπορούσαν τα Ομηρικά Έπη να είναι ένα συλλογικό έργο του λαού, κάτι σαν τα δημοτικά τραγούδια;
Αυτό δεν θα το μάθουμε ποτέ, εκτός κι αν μια μέρα βρεθεί κάποιος πάπυρος με την υπογραφή του Ομήρου από κάτω. Και αυτή θα ήταν η σημαντικότερη αρχαιολογική/λογοτεχνική ανακάλυψη όλων των εποχών. (Απορώ πως δεν έχει γράψει ο Νταν Μπράουν ένα βιβλίο για αυτό).
~~{}~~
Ας δούμε τώρα ποιο ήταν το πρώτο χαμένο έπος του Ομήρου.
Ο Αριστοτέλης γράφει στο τέταρτο κεφάλαιο της Ποιητικής του:
“Προκειμένου για τα σπουδαία θέματα, ο Όμηρος ήταν ο κατ” εξοχήν ποιητής και πρώτος αυτός υπέδειξε το σχήμα της κωμωδίας. Ο Μαργίτης τελεί έτσι προς την κωμωδία όπως ακριβώς η Ιλιάδα και η Οδύσσεια προς την τραγωδία.”
Το πρώτο έργο του Ομήρου ήταν κωμωδία και ο ήρωας αυτής ήταν ο Μαργίτης. Το όνομα του προέρχεται από τη λέξη “μάργος” που σημαίνει τρελός, ηλίθιος, μανιακός.
Ποιος ήταν ο Μαργίτης;
Ο Σχολιαστής παρουσιάζει ένα συνοπτικό σχεδίασμα: “Μαργίτης, ένας άνθρωπος που αν και βρισκόταν σε πλήρη ωριμότητα δεν ήξερε αν τον γέννησε η μητέρα του ή ο πατέρας του”. (Θυμάστε την ταυτωνυμία μητρός/πατρός;)
Ο Πλάτωνας, στον αποσπασματικό Αλκιβιάδη, γράφει για τον Μαργίτη: “Ήξερε πολλά, αλλά όλα με λαθεμένο τρόπο.”
Και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια: “Οι θεοί δεν τον δίδαξαν ούτε να σκάβει ούτε να οργώνει ούτε κάποια άλλη δεξιότητα. Δεν ήταν ικανός για τίποτα.”
Ο Αλεξάντερ Πόουπ, πολλούς αιώνες μετά, γράφει: “Μαργίτης ήταν το όνομα του προσώπου το οποίο η αρχαιότητα κατέγραψε ως Ηλίθιο τον Πρώτο. […] Συνεπώς το ποίημα που τον υμνεί ήταν καθαρά κι απόλυτα μια Ηλιθιάδα. […] Φαίνεται λοιπόν πως η Ηλιθιάδα ήταν το πρώτο επικό ποίημα.”
Σκεφτείτε τι μπορεί να σημαίνει αυτό.
Πριν τους ήρωες και τον Πολυμήχανο ο Όμηρος έγραψε (συγνώμη, μίλησε) για έναν τρελό, για έναν ηλίθιο.
Ποιος άλλος έγραψε για έναν τρελό, δημιουργώντας έτσι το σημαντικότερο μυθιστόρημα (έτσι όπως θεωρείται) όλων των εποχών;
Ο Θερβάντες.
Μήπως ο Μαργίτης του Ομήρου δεν ήταν τίποτα άλλο από έναν πανάρχαιο Δον Κιχώτη, δύο χιλιάδες χρόνια πριν τον ελεεινό ιππότη;
Ένας αντι-ήρωας που θα ζούσε κατά τύχη στην εποχή των ηρώων και των σοφών, ίσως περιγελώντας την ηρωικότητα τους και τη σοφότητα τους, σαν ένας αρχαίος γελωτοποιός;
Και δεδομένου ότι τα σωζόμενα έπη είναι δύο από τα κορυφαία έργα της λογοτεχνίας (κάποιοι
πιστεύουν ότι είναι ΤΑ κορυφαία έργα και επιβεβαιωμένα η Οδύσσεια είναι το πιο πολυμεταφρασμένο) φανταστείτε τι σημασία θα είχε αν υπήρχε και το
Έπος του Τρελού.Ίσως ο κόσμος μας να ήταν διαφορετικός. Άλλωστε τα βιβλία τον έφτιαξαν έτσι όπως τον γνωρίζουμε.
Αν δεν έγραφε ο Πλάτωνας για το Σωκράτη και ο Απόστολος Παύλος για τον χριστιανισμό, ο Κομφούκιος τα Ανάλεκτα και ο Μωάμεθ το Κοράνι… ο Ευριπίδης, ο Ευκλείδης, ο Οβίδιος, ο Δάντης, ο Σαίξπηρ, ο Μολιέρος, ο Νεύτωνας, ο Γκαίτε, ο Ντοστογιέφκσι, ο Ντίκενς, ο Μαρξ, ο Μπακούνιν, ο Φρόιντ, ο Νίτσε, ο Έλιοτ, ο Αϊνστάιν, ο Καουμπάτα, ο Σρέντιγκερ, ο Κάφκα, ο Λέβιστρος, ο Μπόρχες, ο Καμύ, ο Μπέκετ…
Ο κόσμος μας αποτελείται από λέξεις.
Και, κατά κάποιον τρόπο, όλα ξεκίνησαν με έναν τρελό.
(Περισσότερα χαμένα βιβλία θα βρείτε στο βιβλίο του Stuart Kelly: «Το βιβλίο των χαμένων βιβλίων», εκδόσεις Πατάκη, μτφ Ρίτα Κολαΐτη).
(Επί του πιεστηρίου: Ίσως κάποιοι σοφολογιότατοι φίλοι αναλωθούν σε «ομηρικές» αντιπαραθέσεις σχετικά με την πατρότητα του Μαργίτη. Ας ξεκαθαρίσω ότι -στο συγκεκριμένο θέμα- δεν με απασχολεί η ιστορική αλήθεια, αλλά η σημειολογική του υπόσταση.)
