ΤΟ ΠΙΤΣΙΡΙΚΙ

Το κείμενο που ακολουθεί φιλοδοξεί να αφηγηθεί μια εποικοδομητική ιστορία χωρίς ηθικά ή πολιτικά, διδάγματα. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος να μακρηγορήσω διότι στην τελική συνέβησαν τόσα πολλά που πρέπει να έχετε λίγη καλή θέληση για να συνεχίσετε την ανάγνωση. Επίσης ζητώ προκαταβολικά συγνώμη αν το κείμενο στερήσει τις αυταπόδεικτες πεποιθήσεις και τις αυταπάτες μας που δίνουν το χρώμα της πάντα θριαμβεύουσας επιχειρηματολογίας μας.

Στα διπλωματικά σώματα των χωρών της Ευρώπης λίγα χρόνια πριν ξεσπάσει ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος κυριαρχούσαν οι διαπραγματεύσεις για το όραμα της Πανευρώπης. Οι τεράστιες αποικιοκρατικές καπιταλιστικές αυτοκρατορίες πέρα από τους πολέμους που οι ίδιες είχαν προκαλέσει συγκλονίστηκαν από οικονομικές κρίσεις, εσωτερικές κοινωνικές αναταραχές μα και εξεγέρσεις στις αποικίες τους, με αποτέλεσμα να φουντώσουν οι συζητήσεις για την δημιουργία μιας ενωμένης Ευρωπαϊκής οικονομίας , όνειρο των τότε φιλελεύθερων- οι λέξεις είχαν ακόμα το σωστό νόημα τους – που είχαν ξεκινήσει την πορεία τους τον 19ο αιώνα χωρίς όμως και να αμφισβητηθεί το κυρίαρχο σύστημα του αποικιοκρατικού καπιταλισμού. Τα καπιταλιστικά κράτη την εποχή εκείνη ήταν βέβαια αποικιοκρατικά. Η Βρετανία είχε κάτω από την αυτοκρατορική σημαία της το 21% του παγκόσμιου πληθυσμού και γενικά Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ολλανδία και Πορτογαλία δυνάστευαν το 30% της ανθρωπότητας.

Ποιός θα δεχόταν όμως να βάλει στην υπηρεσία της Πανευρώπης τις αποικίες του; Κάτω από ποια μορφή και ποια μέσα θα επιβαλλόταν ο ηγέτης της Πανευρώπης; Τα αντίθετα αποικιοκρατικά συμφέροντα εκμηδένιζαν την τάση συνένωσης των διαφόρων τμημάτων του κεφαλαίου, άσε που αυτό θα άνοιγε και την πόρτα των αποικιών στην ηττημένη του Μεγάλου Πολέμου, Γερμανία. Σε κάτι όμως οι αντιθέσεις εξανεμίστηκαν. Και αυτό ήταν η εισβολή 14 διαφορετικών εθνικών στρατών, σχέδιο του Τσώρτσιλ στα εδάφη της Ρωσίας με σκοπό να τσακίσουν την κομμουνιστική επανάσταση στην γέννηση της.

Ο Αριστίντ Μπριάν υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας, στις 17 Μαΐου 1930, κάλεσε 27 ευρωπαϊκά κράτη να πάρουν μέρος σε μια διάσκεψη με σκοπό να θέσουν την βάση για την δημιουργία της Ενωμένης Ευρώπης. Ως οδηγό, η διάσκεψη αυτή είχε τον Ρίτσαρντ Κουντενχόβεν- Καλλέργκι – Αυστριακό με γαλλική υπηκοότητα – που είχε εισηγηθεί το σχέδιο «Πανευρώπη» και το αιτιολογούσε :

«Δια μέσου της ρωσικής κομμουνιστικής Σκύλλας και της αμερικανικής οικονομολογικής Χαρύβδεος μικρός μόνον πορθμός φέρει εις καλύτερους ορίζοντας. Και ο πορθμός ούτος ονομάζεται Πανευρώπη όπερ σημαίνει …μιαν πολιτικο-οικονομολογικήν ομοσπονδίαν.»

Και εξηγούσε ότι αυτό χρειάζεται:

«Κατά την διανομήν των μεγάλων αγορών και των παγκόσμιων εδαφών, ειδών πρώτης ανάγκης,…» (Ρίτσαρντ Κουντενχόβεν- Καλλέργκι Πανευρώπη Αθήνα 1927 σελ 14)

Μάλιστα ο Γερμανός φιλελεύθερος πολιτικός Hjalmar Schacht Υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Χίτλερ διευθυντής της Γερμανικής Εθνικής Τράπεζας από το 1916 και μέλος του “Μετώπου του Χάρτσμπουργκ”, ένας συνασπισμός μεταξύ βιομηχάνων, τραπεζιτών, εθνικιστών και του Χίτλερ, έγραφε ήδη το Γενάρη του 1933 στον επικεφαλής του «Πανευρωπαϊκού Κινήματος» Coudenhove-Καλλέργη:

«…o Χίτλερ είναι ο μόνος άνθρωπος που μπορεί να επαναπροσεγγίσει τη Γερμανία με τις δυνάμεις της Δύσης. Θα δείτε! Ο Χίτλερ θα φτιάξει την Πανευρώπη…»

Ωστόσο η όλη τάση για ενοποίηση προσέκρουε και στην αποφασιστική αντίδραση των ΗΠΑ. Αποτέλεσμα αυτού ήταν οι ΗΠΑ, που ασφαλείς από πολέμους και επαναστάσεις και χωρίς καταστροφές στα εδάφη τους, να αποκαλούν την Γερμανία σύμμαχο και να της προσφέρουν την απαιτούμενη βοήθεια σε χρήμα τεχνογνωσία και πρώτες ύλες ώστε να ανακάμψει από την ήττα της στο Μεγάλο Πόλεμο. Πίστευαν ότι με αυτό τον τρόπο θα πετύχουν δυο παράλληλους στόχους. Και την Βρετανία μα και την Γαλλία να φέρουν σε δύσκολη θέση και να τις υποχρεώσουν να ανοίξουν τις πόρτες στις πλούσιες αποικίες τους, να κάνουν τον διαιτητή ρυθμίζοντας τις αντιθέσεις και τον ανταγωνισμό του κεφαλαίου μα και να ωθήσουν τον γερμανικό ιμπεριαλισμό ενάντια στην Σοβιετική Ένωση.

Ο Sammer Welles αμερικανός γερουσιαστής διπλωμάτης στο υπουργείο εξωτερικών και Under Secretary of State του Roosevelt έγραψε ότι :
«Σε εκείνα τα προπολεμικά χρόνια οι εκπρόσωποι των σημαντικών χρηματιστικών και εμπορικών κύκλων των δυτικών δημοκρατικών χωρών ήταν σταθερά πεπεισμένοι ότι ο πόλεμος ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και στην Γερμανία θα μπορούσε να ήταν ευνοϊκός για τα συμφέροντα τους. Υπολόγιζαν στο γεγονός πως σίγουρα η Ρωσία θα νικηθεί και ταυτόχρονα θα εξαφανιζόταν ο κομμουνισμός. Ακόμα υπολόγιζαν πως η Γερμανία θα ήταν εξασθενημένη και έτσι δεν θα αποτελούσε απειλή για τα συμφέροντα τους. Οι ΗΠΑ πίστευαν πως η Γερμανία θα μπορούσε να γίνει το κυρίαρχο κράτος της ηπειρωτικής Ευρώπης και ότι ο εθνικοσοσιαλισμός είναι η μοναδική ασπίδα ενάντια στον κομμουνισμό » (Sammer Welles: The time of Decision. Σελ 321.)

Ταυτόχρονα και η Βρετανία γύρευε την βοήθεια της Γερμανίας για να προστατεύσει τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας της από τις ΗΠΑ μα και τον κομμουνισμό να αντιμετωπίσει. Διότι δεν πρέπει να αμελούμε ότι εκείνα τα χρόνια ο κομμουνισμός δεν ήταν κάτι αόριστο, ένα «φάντασμα πάνω από την Ευρώπη» ή μια ουτοπία. Ήταν μια πραγματικότητα, ήταν μια εφαρμόσιμη ιδέα, ήταν μια πολιτική παράμετρος, ήταν πέρα από το εθνικό. Ήταν παρών στο γενικό, στο Παγκόσμιο. Ο κομμουνισμός ως πρόταση ή ως απειλή βρισκόταν πλέον στην κεντρική σκηνή της Ευρώπης.
Η Σοβιετική Ένωση εκείνη την εποχή έχοντας επίγνωση της διεθνούς απομόνωσής της, της επισφαλούς και ανασφαλούς θέσης της και γνωρίζοντας ότι η μελλοντική πολεμική αντιπαράθεση θα αναπτύσσονταν χωρίς τον παράγοντα ιδεολογία, εγκατέλειψε την θέση της παγκόσμιας επανάστασης και στην θέση της υιοθέτησε την αναχαίτιση του φασισμού με προσήλωση στην δημιουργία λαϊκών μετώπων σε συμμαχία με αστικές δυνάμεις. Η 3η Διεθνής από το 1935 διακήρυττε ότι ο μοναδικός «ρεαλιστικός» στόχος για το κομμουνιστικό κίνημα ήταν η υπεράσπιση της κοινοβουλευτικής αστικής δημοκρατίας από το φασισμό.

Η Βρετανία ελάχιστα ανησυχούσε για τον Χίτλερ και τον φασισμό, την απασχολούσε το πώς θα κρατήσει ακέραιη την παγκόσμια αυτοκρατορία γιατί γνώριζε πως με έναν νέο πόλεμο θα την έχανε και γι αυτό πίστευε πως ένας ισχυρός Χίτλερ στην κεντρική Ευρώπη θα αναχαίτιζε την Γαλλία ,τις ΗΠΑ μα και τον απειλητικό κομμουνισμό. Έτσι δεν αντέδρασε όταν τον Μάρτιο του 1935 ο Χίτλερ διέταξε γενική επιστράτευση με σκοπό την δημιουργία τριάντα έξι μεραρχιών. Αντίθετα, τον Ιούνιο του 1935 η Βρετανία αποδείχτηκε πρόθυμος συνεργός του φασισμού επικυρώνοντας ένα σύμφωνο κατόπιν διμερών διαπραγματεύσεων που έδινε στην Γερμανία το δικαίωμα να δημιουργήσει πολεμικό ναυτικό.

Ας μην ξεχνάμε ότι τα προπολεμικά χρόνια η φασιστική Γερμανία με την «ιδεολογία» του σατανικού «εβραιομπολσεβικισμού» που την συνόδευε, φαινόταν σε έναν οποιονδήποτε παρατηρητή μια σταθερή και ανθούσα οικονομία που ταυτόχρονα διέθετε μια δημοφιλή κυβέρνηση που πολλά από τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της φαινόταν ιδιαίτερα ελκυστικά μια και είχε τσακίσει το κίνημα των αναρχικών και κομμουνιστών και είχε εξολοθρεύσει τα συνδικάτα έτσι ώστε οι καπιταλιστές να είναι ξανά αφέντες στα σπίτια τους. Ακόμα, στο Λονδίνο υπήρχαν ναζιστικές λέσχες και μερίδα της άρχουσας τάξης της Βρετανίας υποστήριξε ανοικτά το πολιτικό σύστημα της Γερμανίας. Είχαν φτάσει μάλιστα στο σημείο να κάνουν και παρελάσεις στους δρόμους του Λονδίνου στα πρότυπα των Γερμανικών ταγμάτων ασφαλείας. Επίσης ο κοινοβουλευτισμός στην Αγγλία χρησιμοποίησε ξεχασμένους μεσαιωνικούς νόμους ενάντια στην κομμουνιστική δραστηριότητα μα και στο ισχυρό αντιμιλιταριστικό κίνημα που δρούσε εκείνη την εποχή στην χώρα μιας και ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος δεν είχε ξεχαστεί. Και η ανησυχία των Βρετανών μεγάλωσε όταν η συμμαχία των λαϊκών μετώπων ενάντια στο φασισμό πήρε σάρκα και οστά στην Γαλλία και στην Ισπανία.

Τα Λαϊκά Μέτωπα και η αρχή του πολέμου

Τι ήταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος;

Ο Τζαβαχαρλάλ Νεχρού μια από της σημαντικότερες προσωπικότητες του ινδικού κόσμου, φυλακισμένος από τους υπερασπιστές της ελευθερίας Βρετανούς έγγραψε το 1944:

«Ο μόνος δυνατός παραλληλισμός για τον βασιλέα (σ.σ. της Βρετανίας) θα ήταν αυτός του Χίτλερ. Η ιδεολογία της βρετανικής κυριαρχίας ήταν αυτή του herrenvolk και της κυρίαρχης φυλής που είναι εγγενής (ιδέα) στον Ιμπεριαλισμό.»

Μερικά ευρωπαϊκά έθνη μα και λίγο «καθυστερημένα» οι ΗΠΑ είχαν υποταγμένα άλλα έθνη με σκοπό την εκμετάλλευσή τους, αυτό ήταν δυνατό λόγω της ευρείας αποδοχής της «επιστήμης» του κοινωνικού Δαρβινισμού και άλλων παρόμοιων ρατσιστικών θεωριών. Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες «το βάρος του λευκού ανθρώπου» συνεπάγεται το “καθήκον” των αποικιοκρατών Ευρωπαίων να «εκπολιτίσουν» τους άλλους λαούς και ταυτόχρονα να τους φέρουν στον «σωστό δρόμο του Θεού».

Το 1932 στην Κοινωνία των Εθνών η Βρετανική διπλωματία εμπόδισε την συνθήκη μερικού αφοπλισμού και της απαγόρευσης βομβαρδισμού αμάχων. Ο David Lloyd George περιχαρής παρατηρούσε: «επιμείναμε να διατηρήσουμε το δικαίωμα να βομβαρδίζουμε σκυλάραπες» (riggers στο πρωτότυπο).

Ωστόσο ο «επιστημονικός φυλετισμός» όπως αποκαλούν οι ρατσιστές την επιστήμη τους, η αντίληψη δηλαδή ότι τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, το παρουσιαστικό και οι βιολογικές διαφορές ορίζουν την αξία των ανθρώπων άνθησε στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, και έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στις ΗΠΑ, την Βρετανία, την Γερμανία και στις Σκανδιναβικές χώρες. Έτσι, απόψεις που θεωρήθηκαν εκ των υστέρων ναζιστικής έμπνευσης, κυκλοφορούσαν ευρύτατα τις δύο μεσοπολεμικές δεκαετίες, κατά τις οποίες μάλιστα γνώρισαν και τις πρώτες εφαρμογές τους.

Ο φιλελεύθερος Theodore Roosevelt, 1858-1919 ο 26ος Πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν από αυτούς που κρατούσαν ψηλά τις παραπάνω «αξίες» : «Ο τελικά πιο ηθικός από όλους τους πολέμους είναι ένας πόλεμος με τους άγριους που εγκαθιστά την εξουσία των κυρίαρχων φυλών.»

Όταν δε το Μεξικό κατακτήθηκε στρατιωτικά από τις ΗΠΑ ο εθνικός ποιητής Walt Whiltman έγραψε: «Τι δουλειά έχει το κακομοίρικο ανίκανο Μεξικό με την μεγάλη αποστολή του εποικισμού από μια ευγενή ράτσα;»

Πριν μα και κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου οι ΗΠΑ είχαν κατακτήσει με τα όπλα 10 από τις 20 χώρες της Λατινικής Αμερικής την Χαβάη, την Μαλαισία, τις Φιλιππίνες. Αμερικανικές εταιρείες έλεγχαν την παραγωγή πετρελαίου, χαλκού, υδραργύρου, γενικά όλων των πρώτων υλών και όλων των αγροτικών προϊόντων. Από το 1942 και μετά ίδρυσαν τα όργανα: Inter-American Defense Board το οποίο αποτελούσε όργανο του Πενταγώνου για τον έλεγχο των στρατών και των σωμάτων ασφαλείας των Λατινοαμερικανικών χωρών. Το American Financial and Economic Advisory Committee για τον έλεγχο από τις ΗΠΑ όλης της οικονομίας της Λατινικής Αμερικής. Επικεφαλής εδώ ήταν ο Νέλσον Ροκφέλλερ της Στάνταρντ Όιλ.

Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ το 1940 ίδρυσαν και χρησιμοποίησαν ιεραποστολές μια και ενδιαφέρθηκαν για τις πρώτες ύλες της Αφρικής. Πρόεδρος των δεκάδων χριστιανικών αποστολών ορίστηκε ο Τζον Φόστερ Ντάλες, αδελφός του Άλλεν που ήταν επικεφαλής του Office of Stratεgic Service (της μετέπειτα CIA) και οι δυο μαζί μεγαλομέτοχοι της United Fruit που έλεγχε την αγροτική παραγωγή της Λατινικής Αμερικής. Σκοπό είχαν πέρα από την προώθηση του χριστιανισμού στους μαύρους «να μελετήσουν τις βασικές αρχές για μια δίκαιη και σταθερή ειρήνη για να έχουν οι χριστιανικές αποστολές μεγαλύτερη ελευθερία δράσης στο χριστιανικό έργο τους». Οι ΗΠΑ στην διάρκεια του πολέμου μάζευαν τα κέρδη τους τσακίζοντας την Βρετανική αυτοκρατορία που δεν μπορούσε πια να προστατεύσει τις κτήσεις της.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της εποχής είναι το αίμα που έχυσαν υποχρεωτικά οι αποικιοκρατούμενες χώρες στα πεδία μαχών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μονάχα από την Κένυα, την Ουγκάντα και την Τανγκανίκα, οι Βρετανοί είχαν στρατολογήσει 228.000 χιλιάδες άνδρες. Από την Νοτιοαφρικανική Ένωση 345.000, από την Νιγηρία 90.000 και από την Ινδία 100.000. Ο στρατός δε του Ντε Γκώλ αποτελούνταν από Μαροκινούς, Αλγερινούς και Σενεγαλέζους σε ποσοστό 84% μια και ο γαλλικός στρατός πολεμούσε στο πλευρό των Γερμανών. Το γεγονός αυτό είχε άμεσες συνέπειες στην μελλοντική ανάπτυξη των αντι-αποικιακών κινημάτων μεταπολεμικά. Τα οποία αντιμετωπίστηκαν με γνήσιο χιτλερικό τρόπο.

Στα αμερικανικά στρατεύματα η υπεροχή της άριας φυλής επέβαλε δικαιωματικά οι μαύροι στρατιώτες να στοιβάζονται στα κατώτερα σημεία των πλοίων θυμίζοντας δουλεμπορικά πλοία του παρελθόντος. Ο Ερυθρός Σταυρός με την έγκριση της αμερικανικής κυβέρνησης διαχώριζε το αίμα που δώριζαν οι μαύροι από εκείνο των λευκών και έτρωγαν σε διαφορετικές ώρες και διαφορετικά εστιατόρια από των λευκών. Μέσα στην χώρα οι μαύροι προσλαμβάνονταν σε δουλειές μόνο ως καθαριστές ή ανειδίκευτοι εργάτες και με πολύ χαμηλά ημερομίσθια. Δεν είχαν το δικαίωμα να περπατάνε στο ίδιο πεζοδρόμιο με τους λευκούς ούτε να κάθονται στα λεωφορεία. Δεν είχαν το δικαίωμα να μπαίνουν σε μπαρ που είχαν ταμπέλα μόνο για λευκούς, δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, είχαν διαφορετικά κολέγια από τους άριους.

Έτσι έθεσε το θέμα ο Γουόλτερ Ουάιτ ηγέτης της Εθνικής Ένωσης για την Πρόοδο των Εγχρώμων:

«Ο Ερυθρός Σταυρός αρνείται το αίμα μας. Οι εργοδότες και τα σωματεία δεν μας θέλουν. Τα λιντσαρίσματα δεν έχουν σταματήσει. Μας φέρνονται ρατσιστικά, μας φτύνουν στο δρόμο και μας στερούν τα πολιτικά μας δικαιώματα. Τι χειρότερο θα μας έκανε ο Χίτλερ;»

Τον Ιανουάριο του 1943 δημοσιεύθηκε η παρακάτω προσευχή σε εφημερίδα των μαύρων :

Θεέ μου σήμερα πάω
στον πόλεμο:
Να πολεμήσω να πεθάνω
πες μου για ποιον;
Θεέ μου θα πολεμήσω,
Γερμανούς και Γιαπωνέζους
δεν τους λογαριάζω.
Μόνο εδώ στην Αμερική
Τρομάζω.

Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας Ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Και πόλεμος σημαίνει μαζική καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων της ανθρωπότητας, του άψυχου και έμψυχου πλούτου της, υπερκατανάλωση υλικών, γρήγορη κίνηση κεφαλαίου, ανανέωση του ίδιου παγκόσμιου συστήματος και διάσπαση των λαών. Είναι το πιο αποδοτικό μέσο της αναπόφευκτης ανάγκης για περιοδική μαζική καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων και βασικός τρόπος για την αναθέρμανση της καπιταλιστικής οικονομίας. Το στίγμα όμως της μεταπολεμικής κατάστασης το έδωσε από τον Μάρτιο του ’46 ο Τσώρτσιλ στο πανεπιστήμιο του Westminster όταν ανακοίνωνε τον χωρισμό του κόσμου σε δυο στρατόπεδα και γνωρίζοντας ότι η Μεγάλη Βρετανία έχασε την πρωτοκαθεδρία στον έλεγχο του κόσμου και επιζητώντας την συν-διαχείριση του κόσμου-μια Pax Angloamericana- με τις ΗΠΑ, είπε πως στην παγκοσμιοποιημένη κοινότητα «τα έθνη εκείνα που ομιλούν την αγγλική ως έθνη μοναδικά παγκοσμίως αυτεξούσια, υποχρεωτικά θα είναι και οι κυρίαρχοι πάνω σε άλλα έθνη του κόσμου». Λογικό, μια και ο Γερμανικός ρατσιστικός φασισμός είχε ηττηθεί.

Ο φασισμός όμως δεν πέθανε. Φόρεσε από τότε το προσωπείο της δημοκρατικής κρατικής μηχανής και αυτοαποκαλείται προστάτης της ισότητας και ελευθεριών των νόμων και της δημοκρατίας. Το χειρότερο είναι να υποταχτούμε μόνοι μας, ανεξάρτητα από τις εκάστοτε συνθήκες στο μηχανισμό και στο όποιο προσωπείο φοράει. Αν θέλουμε κάτι να αλλάξουμε θα πρέπει να ξεκινήσουμε ξανά από τα κάτω, από κινήματα, από την εκπαίδευση, από τις διαδηλώσεις, από τις απεργίες, από οτιδήποτε θα αποτελούσε απειλή για την απώλεια της σταθερότητας που έχει ανάγκη η εξουσία.

Αντί Επιλόγου

Ο Φρίτς Χάμπερ ήταν χημικός και διευθυντής του φημισμένου Παγκόσμια Ινστιτούτου Μοριακής Χημείας Κάιζερ Βίλχελμ. Του είχε ανατεθεί από το Γερμανικό κράτος την περίοδο του Μεγάλου Πολέμου, να βρει έναν τρόπο ώστε να καταφέρουν τα γερμανικά στρατεύματα να υπερισχύσουν στον πόλεμο των χαρακωμάτων. Φρίτς Χάμπερ ήταν ο άνθρωπος που συνέθεσε το δηλητηριώδες αέριο χλωρίου και επινόησε και τον τρόπο διασκορπισμού του στο μέτωπο. Διετύπωσε επίσης μια απλή μαθηματική σχέση ανάμεσα στη συγκέντρωση του αερίου και στον χρόνο εκθέσεως που χρειαζόταν για να επέλθει ο θάνατος. Αυτή η σχέση, C x t = k:, έγινε γνωστή ως «Κανόνας του Χάμπερ». Η γυναίκα του Κλάρα τον κατηγόρησε ως ανήθικο και απάνθρωπο. Στις διαμαρτυρίες της εκείνος απάντησε : Ο θάνατος είναι θάνατος ανεξάρτητα από την αιτία. Η γυναίκα του αυτοκτόνησε στις 2 Μαΐου 1915. Την ίδια ημέρα ο Χάμπερ αναχώρησε για το Ανατολικό Μέτωπο, για να οργανώσει και να επιβλέψει προσωπικά την απελευθέρωση δηλητηριωδών αερίων. Το 1918 ο Χάμπερ τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ. Κατά τη δεκαετία του 1920,ανέπτυξε το χημικό προϊόν γνωστό ως «Κυκλώνας Β» (Zyklon B), που χρησιμοποιήθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το 1933 με την άνοδο των φασιστών στην εξουσία, ο Φρίτς Χάμπερ σε μια προσπάθεια να σωθεί έγινε Χριστιανός. Ήταν βλέπετε Εβραίος.

Short URL: http://wp.me/p1pa1c-joV   του Ιουλιανού