ΤΟ ΠΙΤΣΙΡΙΚΙ

Συμβαίνει καμιά φορά και ο εαυτός σου σε μπερδεύει. Ξέρεις πώς έχουν τα πράγματα, ότι δεν θα αλλάξει κάτι. Κι όμως το βράδυ πριν κοιμηθείς, εξετάζεις κάθε πιθανό σενάριο. Ψάχνεις για εκείνο το σενάριο, το λίγο πιο πιθανό από τα υπόλοιπα, στο οποίο τελικά θα προσπαθήσεις να πιστέψεις. Ίσως είναι επειδή φοβάσαι να αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα. Ίσως επειδή εκ φύσεως ψάχνουμε το ιδανικό. Μα το πρωί που ξυπνάς παραδέχεσαι πως δεν θα αλλάξει τίποτα. Και τα βάζεις με τον εαυτό και τα ανούσια σενάρια του. Αλλά ξέρεις ήδη ότι και το επόμενο βράδυ το ίδιο θα κάνεις.

Κάποιος είχε πει ότι ο αναγνώστης δε διαλέγει το βιβλίο, αλλά το βιβλίο διαλέγει τον αναγνώστη του. Μάλλον είχε δίκιο. Τα βιβλία μας περιμένουν, κάποια σκονισμένα και φθαρμένα, στα ράφια των βιβλιοθηκών. Περιμένουν να είμαστε έτοιμοι για να τα διαβάσουμε.

Και να θυμάστε: «Τα μόνα δανεικά που δε μας δημιουργούν προβλήματα είναι τα βιβλία.»

Αλλά θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι τα βιβλία μπορούν να μας λύσουν τα προβλήματα. Δεν υπάρχουν απαντήσεις εκεί μέσα. Μόνο ερωτήσεις.

Ο Ζορμπάς ρωτούσε τον Καζαντζάκη αν έμαθε, μετά από τόσα βιβλία που έχει διαβάσει, γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο μας ή ποιο είναι το νόημα της ζωής. Εκείνος παραδέχτηκε ότι δεν ήξερε. Κανένα βιβλίο δεν είχε την απάντηση σε αυτά, τα τόσο απλοϊκά και τόσο δύσκολα ερωτήματα.

«Τότε τι τη θέλεις όλη αυτή τη χαρτούρα;» τον ρώτησε θυμωμένος ο Ζορμπάς. «Πέτα ‘τα να λυτρωθείς.»

~~{}~~

Πριν μερικά χρόνια κυκλοφόρησε μια λίστα με τα εκατό σημαντικότερα μυθιστορήματα όλων των εποχών. Σίγουρα είναι αδύνατον να κρίνεις τι είναι σημαντικό και τι όχι, για οτιδήποτε, πόσο για το βιβλίο;

Αλλά, όπως και να το κάνουμε, ο ανθρώπινος εγκέφαλος λατρεύει τις λίστες: Τον βοηθάνε να βρίσκει το δρόμο του μέσα στο παγκόσμιο σούπερ-μάρκετ των ιδεών.

Σε αυτή τη λίστα περιλαμβάνονταν μόνο δύο ελληνικά μυθιστορήματα: Ο Ζορμπάς του Καζαντζάκη, και το «Ζ» του Βασιλικού.

Το δεύτερο ελληνικό μυθιστόρημα της λίστας προσπαθώ εδώ και πολλά χρόνια να το διαβάσω. Αλλά, για έναν περίεργο λόγο, όποτε το έβλεπα στο ράφι της δημοτικής βιβλιοθήκης και άπλωνα το χέρι να το πιάσω, κάποιο άλλο, ακριβώς δίπλα με τραβούσε.

Ανέβαλλα πάντα αυτήν την πολυπόθητη ανάγνωση, όπως κάνω και με τους «Αδελφούς Καραμαζώφ» ή το «Βιβλίο της Ανησυχίας» του Πεσσόα. Και νόμιζα ότι εγώ επέλεγα να διαβάσω κάτι άλλο, ενώ στην πραγματικότητα το ίδιο το βιβλίο μου έλεγε: «Όχι ακόμα, δεν είσαι έτοιμος για μένα.»

~~{}~~

Μέχρι που τις προάλλες, λίγες μέρες πριν τις εκλογές της 17^ηςΙουνίου, και ενώ οι χρυσαυγίτες λυμαίνονται τη χώρα μας, ανενόχλητοι από τους αστυνομικούς και τη δικαιοσύνη, το «Ζ» μου είπε: «Τώρα, ΠΡΕΠΕΙ, να με διαβάσεις.»

Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να γνωρίσεις μια εποχή, από ένα μυθιστόρημα.

Τα ιστορικά κείμενα και τα δημοσιογραφικά άρθρα ή τα χρονογραφήματα μπορούν να σου δώσουν μόνο τα γεγονότα, αποστειρωμένα-σπασμωδικά, ακόμα και αν έχουν βγει από την πένα του Ραφαηλίδη ή του Τσιφόρου. Η ποίηση και η μουσική σου μεταφέρουν μόνο το συναίσθημα, αλληγορικά και διαχρονικά, γι’ αυτό η Αντιγόνη είναι πάντα επίκαιρη.

Το μυθιστόρημα, ειδικά αν το έχει γράψει κάποιος με το ταλέντο του Βασιλικού, σε βοηθάει να βιώσεις την εποχή, την κάθε μέρα, την κάθε ώρα, εκείνης της τόσο φαύλης καθημερινότητας του 1963.

~~{}~~

Όταν ο Τζόις έγραφε τον «Οδυσσέα» του είχε δηλώσει: «Θέλω να γράψω ένα βιβλίο που, αν τυχόν το Δουβλίνο εξαφανιζόταν από το χάρτη, να μπορούσε να ανασυσταθεί μέσα από τις προτάσεις μου.»

Εν τέλει έγραψε ένα τόσο μεγαλειώδες βιβλίο που ακόμα και αν ο Άνθρωπος εξαφανιζόταν από τον πλανήτη την επομένη, οι εξωγήινοι ή τα έντομα που θα κυριαρχούσαν μετά, θα μπορούσαν να καταλάβουν –σχεδόν απόλυτα- το χάος και την ομορφιά της ανθρώπινης ύπαρξης, απλά και μόνο με το να διαβάσουν 800 σελίδες για μια μέρα από τη ζωή του Λεοπόλδου Μπλουμ στο Δουβλίνο, την 16^ηΙουνίου –μια μέρα πριν τις εκλογές;- του 1904.

~~{}~~

Για τον Λαμπράκη είχα ακούσει και διαβάσει διάφορα. Τον θυμάμαι πάντα σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, στην πορεία του από το Μαραθώνα, να κρατάει ένα μικρό πανό που έγραφε επάνω μόνο: «Ελλάς», με το σήμα της ειρήνης δεξιά κι αριστερά από τη λέξη.

Δεν έγραφε «ΕΔΑ» ή «Ψηφίστε με» ή «Κάτω οι άλλοι». Έγραφε μόνο μια λέξη: «Ελλάς». Και τον σκοτώσανε γι” αυτή τη λέξη.

Ή μπορεί για το σήμα της ειρήνης.

~~{}~~

Ήταν δυνατός άνθρωπος. Και στο σώμα, αλλά κυρίως στην ψυχή. Πολλές φορές τον είχαν χτυπήσει, αλλά εκείνος αρνιότανε να υπερασπιστεί τον εαυτό του, γιατί φοβόταν –το μόνο που φοβόταν- ότι αν χτυπούσε κάποιον θα «τον άφηνε στον τόπο».

Ο Λαμπράκης δεν ήταν κάποιος από τους προνομιούχους της ζωής, που γεννιούνται με το ασημένιο κουτάλι στο στόμα ή με τη βουλευτική ασυλία από την νεότητα τους.

Ήταν το 14^ο παιδί, από τα δεκαοκτώ της οικογένειας του!

Βαλκανιονίκης με το πανελλήνιο ρεκόρ στο μήκος για πολλά χρόνια. Γιατρός, υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που δεχόταν τους απόρους και απορούσε με τη αδιαφορία του κράτους και των ανθρώπων για τους αδύναμους.

Πολιτεύτηκε με την ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), όχι γιατί ήταν αριστερός, με τα στενά πλαίσια του όρου, αλλά γιατί μόνο σε αυτόν το χώρο βρήκε ανταπόκριση στις φιλειρηνικές ιδέες του.

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της «Επιτροπής για την ειρήνη, Μπέρτραντ Ράσσελ», και όσοι δε γνωρίζουν ποιος ήταν ο Ράσσελ ας ψάξουν στο διαδίκτυο ή ας διαβάσουν το Logicomix.

~~{}~~

Όλα αυτά δεν τα αναφέρει ο Βασιλικός, ο οποίος στοιχηματίζει στο «ιδανικό αναγνώστη», ο οποίος δεν νομίζω να υπάρχει.

Ο Βασιλικός γράφει για ένα Λαμπράκη, έναν «Ζ» συγκεκριμένα, που μιλάει στους φίλους της ειρήνης, σε μια αίθουσα της Θεσσαλονίκης –της «Ουδετερούπολης» όπως τη χαρακτηρίζει- ενώ έξω τα παρακρατικά φασιστικά στοιχεία πετάνε πέτρες και ζητάνε να πεθάνει ο «Βούλγαρος» Ζ.

Η αστυνομία, όχι μόνο δεν κάνει κάτι για να απωθήσει τους τραμπούκους –τι παράξενο!- αλλά έχει οργανώσει ήδη τη δολοφονία του Λαμπράκη.

Εκείνος γνωρίζει, τον έχουν ήδη προειδοποιήσει, ότι θα αποπειραθούν να τον δολοφονήσουν, αλλά βγαίνει πρώτος, χωρίς μπράβους και σεκιουριτάδες, από την αίθουσα.

Όταν το τρίκυκλο του «Γιάγκου» πέφτει πάνω του και του συνθλίβουν το κρανίο με ένα σίδερο, οι αστυνομικοί (χωροφύλακες για να είμαστε στο πνεύμα της εποχής) κοιτάνε το ολόγιομο φεγγάρι.

Και αν δεν υπήρχε ο «Τίγρης», ένας μεροκαματιάρης του οποίου το όνομα οφείλουμε να αναφέρουμε, Μανόλης Χατζηαποστόλου, αν δεν υπήρχε αυτός να ορμήξει πάνω στο τρίκυκλο και να παλέψει με τους δολοφόνους, τότε η όλη υπόθεση θα έμενε έτσι όπως την ήθελε η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η κυβέρνηση που υπέθαλπε τους φασίστες παρακρατικούς και προωθούσε την αντικομμουνιστική μανία.

~~{}~~

Παρένθεση.

Επειδή πολλά έχουν γραφτεί για τον εθνεγέρτη Καραμανλή, πρέπει να αναφέρω μια συζήτηση που είχε με τον ακαδημαϊκό Παύλο Τζερμιά, όπως την άκουσα από τον ίδιο στο τρίτο πρόγραμμα.

ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ: Ξέρω, Παύλο, ότι δε συμφωνείς με πολλά από όσα έκανα και δέχτηκα, όπως με το παρακράτος του ’60. Αλλά δεν μπορούσα να κάνω τίποτα.

ΤΖΕΡΜΙΑΣ: Όποιος δεν μπορεί να κάνει τίποτα, παραιτείται.

Αυτή η συζήτηση για όσους υποστηρίζουν ότι ο Καραμανλής ο νεότερος ήθελε να βοηθήσει την Ελλάδα,  αλλά τον απειλήσανε, οπότε τι μπορούσε να κάνει;

Όποιος δεν μπορεί να κάνει τίποτα, παραιτείται.

Τέλος παρένθεσης.

~~{}~~

Ο Λαμπράκης πέθανε μετά από τέσσερις μέρες. Κυβερνητικοί κύκλοι απείλησαν τον τότε αρχιεπίσκοπο, για να μην επιτρέψει το λαϊκό προσκύνημα της σωρού του Ζ, σε παρεκκλήσι της μητρόπολης. Εκείνος αρνήθηκε, προς τιμή του, και λυπάμαι που ο Βασιλικός δεν αναφέρει ποιος ήταν αρχιεπίσκοπος εκείνες τις μέρες.

Η κηδεία του Λαμπράκη ήταν το αποκορύφωμα της ζωής του (ο Βασιλικός το παρουσιάζει με κάποιες από τις πιο συγκινητικές σελίδες που έχω διαβάσει στη μικροαστική ζωή μου), με μισό εκατομμύριο ανθρώπους να φωνάζουν το όνομα του, να φωνάζουν «ο Λαμπράκης ζει», απ’ όπου προέρχεται και το «Ζ», του τίτλου. «Ζ», όπως «ζει», όπως ζωή.

~~{}~~

Ενώ η κυβέρνηση και η διεύθυνση χωροφυλακής, με τη βοήθεια του Τύπου που τότε δεν ονομάζονταν ακόμα media, έκαναν τα πάντα για να πείσουν τον κόσμο ότι επρόκειτο για τροχαίο δυστύχημα, ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης, μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, και ο εισαγγελέας Παπαντωνίου, αντιτάχτηκαν στις πολιτικές πιέσεις (όταν η δικαιοσύνη δεν ήταν απόλυτα υποχείριο των τεχνοκρατών ή μπορεί να ήταν μόνο η εξαιρετική συγκυρία του σωστού ανθρώπου τη σωστή στιγμή) και προχώρησαν σε διώξεις.

Τους βοήθησαν και τρεις δημοσιογράφοι –Ρωμαίος, Βούλτεψης, Μπέρτσος- όταν η δημοσιογραφία δεν ήταν υποχείριο των καναλαρχών.

Τελικά μόνο οι φυσικοί αυτουργοί, οι αφελείς μεροκαματιάρηδες τραμπούκοι που ακολουθούσαν εντολές, καταδικάστηκαν. Οι ηθικοί αυτουργοί, όλοι διευθυντές της χωροφυλακής ή παρακρατικών φασιστικών οργανώσεων, τη γλίτωσαν με κατηγορίες περί «διατάραξης της κοινής ειρήνης».

Τι ειρωνικό! Να καταδικάζονται για διατάραξη της κοινής ειρήνης αυτοί που είχαν διατάξει το θάνατο ενός ανθρώπου που πάλευε για την αληθινή ειρήνη.

Τρεις εβδομάδες μετά η παρακρατική κυβέρνηση του Καραμανλή αναγκάστηκε σε παραίτηση. Αλλά το ελληνικό έθνος, γερασμένο όσο λίγα άλλα, υποφέρει από απώλεια προσωρινής μνήμης, έτσι υποδέχτηκε στη μεταπολίτευση τον Καραμανλή μετά βαΐων.

~~{}~~

Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω τελειώσει ακόμα το «Ζ». Όμως η συγκίνηση που ένιωσα διαβάζοντας τις υπέροχες σελίδες του Βασιλικού σχετικά με την ψυχή του Λαμπράκη που υπερίπταται και στεναχωριέται που άφησε το σπίτι της –το σώμα- τόσο απότομα, καθώς και η απόλυτη δικαίωση μιας ζωής και μιας ψυχής όταν 500.000 άνθρωποι γίνονται ένα εν ειρήνη για να θρηνήσουν, με «ανάγκασε» να γράψω αυτό το κείμενο.

Ή μπορεί στις 196 σελίδες που έχω διαβάσει ως τώρα να αναγνώρισα την ελληνική πραγματικότητα του 2012. Όπου οι τραμπούκοι σπάνε κεφάλια και οι αστυνόμοι τους κοιτάνε ή τους βοηθάνε, όπου οι δωσίλογοι πολιτικοί μιλάνε για την απειλή της αριστεράς, όπου οι εφημερίδες προωθούν την τρομοκρατία της ελίτ για να πείσουν τους απελπισμένους να συγκατανεύσουν στον εξανδραποδισμό τους.

Ή μπορεί να ήταν μόνο μια φράση, γραμμένη το 1966:

«Τόσοι αγώνες, τόσες θυσίες, τόσα αίματα και πάλι οι δωσίλογοι, οι συνεργάτες των Γερμανών, οι πουλημένοι κυβερνούσαν.»

Ο Λαμπράκης ζει, για τους ανθρώπους που συνεχίζουν να πιστεύουν σε κάτι μεγαλύτερο από την επιβίωση: Τη ζωή.

http://sanejoker.info/2012/06/z.html