ΤΟ ΠΙΤΣΙΡΙΚΙ

Υπάρχει μια ταινία μικρού μήκους (5 λεπτά μόνο), που, ενώ εξελίσσεται στην Τουρκία της δεκαετίας του 1930, μπορεί να προκαλέσει πολλαπλούς συνειρμούς για αρκετές ιστορικές περιόδους, σε πολλές περιοχές του κόσμου.

Την ταινία τη βρήκα, ψάχνοντας, μετά τη δημοσιογραφική αποστολή στο Ντιγιάρμπακιρ, για την πολιτισμική και πολιτιστική κατοχή του τουρκικού κράτους στους Κούρδους. Έχει γραφτεί, μάλιστα, πως, παρόλο που η ταινία αναφέρεται σε άλλη ιστορική στιγμή, θέλει να θίξει έμμεσα ακριβώς αυτό το θέμα: Την πολιτισμική και πολιτιστική κατοχή του τουρκικού κράτους στους Κούρδους, που ζουν στην Τουρκία.

Η ταινία είναι μόνο η αφορμή. Σκοπός δεν είναι ιστορική αποτίμηση της περιόδου του Κεμάλ Ατατούρκ, στην Τουρκία. Στόχος είναι εκφραστούν σκέψεις για την επιβολή του κράτους (με τους κάθε είδους μηχανισμούς του) στην πολιτισμική και πολιτιστική διαμόρφωση του λαού.

Ας αναφερθούμε, όμως, με λίγα λόγια, στην ταινία, ας παρακολουθήσουμε την ταινία (Be happy! It’ s an order. – Nα είσαι ευτυχισμένος! Είναι διαταγή.) και μετά συνεχίζουμε.

Ο σκηνοθέτης, Σινάν Τσετίν, χρησιμοποιεί μια ιστορία σε ένα χωριό της Τουρκίας, το 1934. Εκείνη την περίοδο το κράτος επεδίωκε να επιβάλλει τη δυτική κουλτούρα στην Τουρκία και να παραμερίσει την τοπική παράδοση. Στην ταινία οι Τούρκοι γλεντάνε με τα τραγούδια τους. Μπαίνουν μέσα οι αστυνομικοί  και απαιτούν, με την απειλή των όπλων,  κομμάτια κλασικής μουσικής, τα οποία δεν τα γνωρίζουν ούτε οι ίδιοι. Στην ταινία οι Τούρκοι μουσικοί δεν έχουν κανένα πρόβλημα να παίξουν Μότσαρτ και Μπετόβεν…

Παρόλο που η ταινία είναι στα τουρκικά (με αγγλικούς υπότιτλους) δεν θα δυσκολευτεί κανείς να την παρακολουθήσει…

Υπέροχα έργα, υπέροχες μελωδίες

Οι σκέψεις που θα καταγραφούν δεν είμαι από κάποιον ειδικό στη μουσική ή στην κοινωνιολογία της μουσικής. Η  προσέγγιση μας έχει μόνο κοινωνική και πολιτική αναφορά. Δεν προσπαθούμε να μπλέξουμε σε χωράφια που δεν γνωρίζουμε.

Γενικότερα, η κυρίαρχη τάξη, παγκοσμίως και κατά τόπους, επιδιώκει να περάσει αυτό που θέλει – και σε πολιτισμικό και πολιτιστικό επίπεδο- ανάλογα με συμφέροντα της. Αυτά τα συμφέροντα μπορεί να είναι οικονομικά ή και γεωστρατηγικά (άρα πάλι οικονομικά). Οι τρόποι επιβολής είναι πολλοί. Τίποτα δεν γίνεται αυτόματα, ούτε με θεωρίες συνομωσίας. Λειτουργούν μηχανισμοί της κάθε κυρίαρχης τάξης (αναλόγως την ιστορική περίοδο), με βάση τη δομή της κοινωνίας. Οι μηχανισμοί αυτοί υπάρχουν σε διάφορες εκφράσεις της κοινωνικής ζωής.

Το θέμα δεν είναι, προφανώς, να υπερασπίζεται κανείς την τοπική κουλτούρα και να είναι «κλειστός» σε άλλες πολιτισμικές και πολιτιστικές παραδόσεις. Το ζήτημα δεν είναι, επίσης, να απορρίπτει την τοπική κουλτούρα του, για να εμφανίζεται «διεθνής» ή «μοντέρνος». Είναι ανούσιο να λατρεύεις το παλιό, επειδή είναι παλιό, ή να λατρεύεις το καινούργιο, επειδή είναι καινούργιο.

Μπορούμε να γνωρίσουμε υπέροχα έργα, υπέροχες μελωδίες, που καμία σχέση δεν έχουν με τα ακούσματα που μάθαμε, με τις προσλαμβάνουσες που είχαμε. Μπορούμε να συνεχίσουμε να εκτιμάμε και να απολαμβάνουμε τις ομορφιές της τοπικής παράδοσης, πόσο μάλλον όταν μιλάμε για μια παράδοση που είναι ένα ψηφιδωτό πολιτισμών, Ανατολής και Δύσης.

Ο μουσικός, στην ταινία, περνάει άνετα από την κλασική μουσική στην ανατολίτικη παράδοση. Το κάνει επειδή έτσι θέλει και κοροϊδεύει τους εκπροσώπους των αρχών. Για τον ίδιο λόγο (επειδή έτσι θέλει) «ξαναγυρνά» στα τραγούδια της τοπικής παράδοσης.

Το θέμα, λοιπόν, είναι να μην υπάρχει επιβολή, είτε αυτή γίνεται με τα όπλα, είτε με τα όπλα της βιομηχανίας του θεάματος, που – συνήθως – θέλει να αναπαράγει πολιτισμικά και πολιτιστικά πρότυπα – φωτοτυπίες. Πολιτισμικά και πολιτιστικά πρότυπα εύπεπτα και κενά, που δεν ακουμπάνε ούτε το μυαλό, ούτε την καρδιά. Απλά εκτονώνουν.

Τι καταλαβαίνει και τι δεν καταλαβαίνει ο λαός…

Και κάτι ακόμα: Ας μη σπεύσουν οι εύποροι «λάτρεις της υψηλής τέχνης» να μας πούνε «τι καταλαβαίνει και τι δεν καταλαβαίνει ο λαός».  Ο Μαρξ έγραφε, στο τρίτο χειρόγραφο των Οικονομικών και Φιλοσοφικών Χειρογράφων, πως  «ο άνθρωπος που ζει μέσα στην άγνοια και την ανάγκη δεν έχει μάτια ακόμα και για το ωραιότερο θέαμα»1. Έγραφε, επίσης, πως «ο έμπορος ορυκτών δεν βλέπει σ’ αυτά παρά μονάχα την εμπορευματική τους αξία κι όχι την ομορφιά ή τη φύση τους»2 .

Η ομορφιά και η τέχνη είναι κι εδώ:

Η ομορφιά και η τέχνη είναι κι εδώ:

Αν συνεχίσουμε να μιλάμε για μουσική, τότε την ομορφιά θα τη βρούμε στη ροκ και στη μπλουζ και στη τζαζ μουσική, στους λατινοαμερικάνικους μουσικούς ρυθμούς, στους ανατολίτικες ρυθμούς και όπου αλλού ο άνθρωπος πήρε τον ήχο και τον έκανε μελωδία.

Οι κοινωνικές συνθήκες

Αυτές τις ομορφιές έχουν το δικαίωμα να τις εκτιμήσουν όλοι. Μπορούν να τις εκτιμήσουν όλοι. Όχι, με επιβολή, όχι υποχρεωτικά. Με επιλογή, ελεύθερα και σε κοινωνικές συνθήκες που θα έχουν όλοι τα «εργαλεία», για να εκτιμήσουν και να απολαύσουν «το ωραιότερο θέαμα».

Η ομορφιά βρίσκεται σε πολλές εκφράσεις της τέχνης, στη μουσική, στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στη ζωγραφική, στην ανθρώπινη δημιουργία γενικότερα. Ως άνθρωποι επιλέγουμε, απολαμβάνουμε, δημιουργούμε, σε ορισμένες κοινωνικές συνθήκες.  Αυτές τις συνθήκες μπορούμε να τις υπερβούμε σε έναν βαθμό, αλλά όχι ολοκληρωτικά. Οι υπερβάσεις μπορεί να είναι προσωπικές και συλλογικές, αλλά όχι καθολικές. Η κάθε κυρίαρχη τάξη, οι κυρίαρχες δυνάμεις, έχουν τρόπους να επιβληθούν. Ιστορικά, άλλες φορές επιβάλλονται με τα όπλα, άλλες φορές μέσω συστημικών μέσων και «όπλων» προπαγάνδας. Οι ισχυροί επιβάλλουν την αισθητική τους, με κριτήριο το κέρδος, το όποιο κέρδος. Αυτή η αισθητική μπορεί να είναι και καλή και κακή (εξαρτάται από μια σειρά παράγοντες). Καμιά φορά η επιβολή δεν έρχεται μόνο από το κράτος, αλλά και από πρεσβείες άλλου κράτους…

Και κάτι διεθνές…

Ας τελειώσουμε με …κάτι  που έχει μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες. Εδώ μπορείτε να το ακούσετε σε 47 γλώσσες:

1.Καρλ Μαρξ – Φρίντριχ Ένγκελς, Μαρξ και Ένγκελς για την Τέχνη, μετφρ: Στάθης Χρυσικόπουλος, Αθήνα, Εκδόσεις Εξάντας, 1975 σ.  51. (Κ. Μαρξ: Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα – Μετάφραση του Μπάμπη Λυκούδη, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Ένα τον Μάιο του 1973)- 2. Ό. π.

http://www.imerodromos.gr/oxi-re/