Όταν κάποιος σε χτυπήσει μια φορά, υπάρχουν περιπτώσεις που πρέπει να τον χτυπήσεις δυο φορές, για να μην κλιμακωθεί η βία. Πρέπει να τον χτυπήσεις αμέσως, για να μη συνεχίσει.

Και το λέω εγώ αυτό, που μόνο μια φορά χτύπησα άνθρωπο στη ζωή μου. Και το μετάνιωσα αμέσως, αν και όλοι μου έλεγαν πως είχα δίκιο. Αλλά εγώ αισθάνθηκα πολύ φτηνός.

Ναι, η βία δεν είναι μόνο αρνητική. Η βία δεν είναι πάντα καταδικαστέα. Όσοι το υποστηρίζουν αυτό, είναι εντελώς ανιστόρητοι.

Υπήρξαν πάρα πολλές φορές στην ιστορία της ανθρωπότητας που η βία οδήγησε σε εξαιρετικά θετικές εξελίξεις και πρόοδο για τις κοινωνίες και την ανθρωπότητα.

Αλλά αυτό συνέβαινε, όταν οι κοινωνίες οδηγούνταν μαζικά και συνειδητά στη σύγκρουση με τους εξουσιαστές. Όχι ατομικά, ούτε παρορμητικά.

Και η προσφυγή στη βία συνέβαινε για συγκεκριμένο χρόνο. Δεν ήταν μια διαρκής βία.

Σήμερα οι κοινωνίες έχουν τον τρόπο να αντιδράσουν σε όλους αυτούς που προσπαθούν -και καταφέρνουν- να εξουσιάσουν τους πολίτες.

Το γιατί δεν το κάνουν είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα. Εμένα με ξεπερνάει.

Δεν μπορώ να καταλάβω πως η ελληνική κοινωνία που βρέθηκε μαζικά στους δρόμους το 2011 και το 2012 -και δέχτηκε απίστευτη και πρωτοφανή βία από τις κρατικές δυνάμεις καταστολής- έκανε στις εκλογές του 2012 ξανά κυβέρνηση τα δυο κόμματα που ξέσκισαν την χώρα και την κοινωνία επί δεκαετίες, και τα ανέχεται μέχρι σήμερα, σχεδόν πέντε χρόνια μετά την χρεοκοπία.

Νίκησε ο φόβος την αξιοπρέπεια; Αν ναι, τότε δεν έχεις αξιοπρέπεια. Ποτέ δεν είχες.

Ξέρω πως στη ζωή μου θαύμασα ανθρώπους που -στα μάτια των πολλών- δεν ήταν νικητές. Στα μάτια των πολλών, αυτοί που εγώ θαύμασα -και είπα «σαν αυτούς θέλω να γίνω κι εγώ»- ήταν οι ηττημένοι.

Οι αγώνες των κομμουνιστών, των αριστερών και των δημοκρατών, στα σκληρά χρόνια μετά την Κατοχή, έγιναν -και ακόμα γίνονται- αντικείμενο εκμετάλλευσης από ηγεσίες κομμάτων και χυδαίους πολιτικούς.

Στα δικά μου μάτια, οι αγώνες αυτών των απλών, αξιοπρεπών και γενναίων ανθρώπων δεν είχαν καμία σχέση με τις ηγεσίες των κομμάτων τα οποία οι ίδιοι μπορεί να στήριζαν.

Αυτοί οι άνθρωποι δεν έγιναν ποτέ σαν αυτούς εναντίον των οποίων αγωνίστηκαν. Δεν πρόδωσαν τις ιδέες τους. Παρά τα βασανιστήρια, τις διώξεις και την απανθρωπιά της εκάστοτε εξουσίας.

Αυτό τους ξεχωρίζει.

Αν είναι να γίνουμε σαν αυτούς που πολεμάμε, καλύτερα να χάσουμε.

Αφήστε τους να νικήσουν. Η νίκη τους είναι η ήττα τους και η σαπίλα τους.

Δεν λέω να αγαπήσουμε την ήττα. Όχι.

Λέω να μη γίνουμε σαν αυτούς.

Γιατί αυτή είναι η πραγματική ήττα.

Εμείς ποτέ δεν θα γίνουμε σαν αυτούς.

(Πριν από μερικές εβδομάδες, ένας πολύ γνωστός και πετυχημένος δημοσιογράφος -και όχι μόνο δημοσιογράφος- μου είπε «Εσύ έχεις αυτό που θα ήθελα να έχω εγώ». Δεν κατάλαβα τι εννοούσε και τον κοίταξα με απορία, γιατί εγώ δεν έχω και τίποτα. «Εσένα σε εκτιμούν» μου είπε. Του είπα, χαμογελώντας, πως δεν με εκτιμούν όλοι. «Ναι, αλλά αυτοί που θέλεις να σε εκτιμούν, σε εκτιμούν» μου απάντησε, «με εμένα δεν συμβαίνει αυτό, δεν με εκτιμούν αυτοί που θέλω να με εκτιμούν». Κι όμως, δεν το είχα σκεφτεί ποτέ.)