«Όταν με ρώτησαν ποια ήταν η υπηκοότητά μου, δεν ήξερα τι να πω. Γεννήθηκα τη δεκαετία του ’60 στο Κόσοβο από πατέρα γιουγκοσλάβο και μάνα σοβιετική. Με έχουν συλλάβει τουλάχιστον 25 φορές και έχω κλειστεί σε κέντρα κράτησης 6 ή 7 φορές.»

Το 11χρονο κορίτσι της φωτογραφίας γεννήθηκε στην Αμπχαζία και ζει στην Ουκρανία χωρίς υπηκοότητα (UNHCR/ Gr. Constantine)

Είσαι μια σκιά εδώ. Μόνο μια σκιά.
Περνάς και κανείς δεν σε βλέπει.

Περισσότερα από δέκα εκατομμύρια άνθρωποι παραμένουν, σήμερα, χωρίς υπηκοότητα, στερούμενοι τα δικαιώματα και την πρόσβαση σε υπηρεσίες που απορρέουν από το status του πολίτη. Αυτό σημαίνει πως κανένα κράτος δεν τους αναγνωρίζει, δεν διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα, και επομένως στερούνται της πρόσβασης σε εθνικά ή διεθνή πλαίσια προστασίας. Πολύ περισσότερο από ένα νομικό ζήτημα, η ανιθαγένεια συνιστά ένα θεμελιώδες ζήτημα ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Οι ανιθαγενείς δεν έχουν πρόσβαση σε δημόσιες δομές υγείας, συχνά στερούνται την εκπαίδευση (οι δυσκολίες ξεκινούν ήδη από το δημοτικό), δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα, κινδυνεύουν διαρκώς με κράτηση, αποκλείονται από επαγγελματικές ευκαιρίες, δεν μπορούν να μετακινηθούν ελεύθερα, ενώ παράλληλα αδυνατούν από το να παντρευτούν και να ανοίξουν λογαριασμό σε κάποια τράπεζα μέχρι και να αποκτήσουν δίπλωμα οδήγησης ή μια δική τους στέγη. Οι ανιθαγενείς γεννιούνται και πεθαίνουν «αόρατοι», στερούμενοι όσα εμείς μπορούμε να θεωρούμε δεδομένα.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας, στα μέσα του 2013, η Μιανμάρ, η Ακτή Ελεφαντοστού, η Ταϊλάνδη, η Λετονία και η Δομινικανή Δημοκρατία ήταν κατά σειρά οι χώρες με τους περισσότερες ανιθαγενείς. Ακολουθούσαν η Ρωσία, η Συρία, το Ιράκ, το Κουβέιτ και η Εσθονία.

Το να μην έχει κάποιος έγγραφα και εθνικότητα είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ σε αυτό τον κόσμο.

Η ανιθαγένεια είναι ένα ξεκάθαρα τεχνητό πρόβλημα – ένα νομικό κενό – που προκαλείται από μία σειρά διακριτών αιτιών. Αρχικά πρέπει να διαχωρίσουμε εκείνους που γεννιούνται από ανιθαγενείς γονείς (de jure) από τους de factoαπάτριδες, όσους, δηλαδή, είτε εγκατέλειψαν την επικράτεια της χώρας, της οποίας υπήρξαν υπήκοοι, και δεν απολαμβάνουν πλέον της προστασίας της, είτε μεταγενέστερα απώλεσαν την ιθαγένειά τους, χωρίς να αποκτήσουν στη συνέχεια μια δεύτερη.

Πολλά άτομα έχουν υποπέσει στο καθεστώς της ανιθαγένειας στο πλαίσιο του φαινομένου της «διαδοχής κρατών», δηλαδή κατά την υποκατάσταση μιας πολιτείας από μία άλλη στις διεθνείς υποχρεώσεις της. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί είτε μετά από προσάρτηση εδαφών, είτε μετά από διαμελισμό κρατών είτε μετά από απόσχιση, ολική ή μερική. Η μετακίνηση πληθυσμών λόγω μεταφοράς ή απώλειας κυριαρχίας, όπως δείχνει η ιστορία, οδηγεί αρκετές φορές σε μεταβολή ή απώλεια της ιθαγένειας των φυσικών προσώπων που κατοικούν στα συγκεκριμένα εδάφη. Αλλά και το αντίθετο μπορεί να συμβεί, δηλαδή η ανιθαγένεια μπορεί να προκαλέσει αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών.

Η διαιώνιση του προβλήματος, ωστόσο, θα ήταν αδύνατη αν δεν υπήρχανδιακρίσεις εις βάρος μειονοτικών ομάδων στις εθνικές νομοθεσίες περί ιθαγένειας. Πολλοί ανιθαγενείς είναι θύματα μιας εσκεμμένης πολιτικής άρνησης των κρατών να τους αναγνωρίσουν και να τους εντάξουν, ενώ άλλοι έχουν μείνει χωρίς υπηκοότητα από ένα σύνολο ατυχών περιστάσεων (σύγκρουση νόμων, κακή διοικητική μεταχείριση).

Παράλληλα, εμπόλεμες συρράξεις και τοπικές αναταραχές ανάμεσα σε διαφορετικές φυλετικές ή θρησκευτικές ομάδες σε διάφορες χώρες παγκοσμίως,γεννούν νέους ανιθαγενείς, καθώς συχνά ο δικαστής της χώρας υποδοχής δεν μπορεί να προσδιορίσει την ιθαγένεια του υπό κρίση πρόσφυγα, μιας και οι αρμόδιες προξενικές αρχές της χώρας καταγωγής του δεν τον αναγνωρίζουν πλέον ως δικό τους πολίτη. Ενώ αρκετοί πρόσφυγες είναι και ανιθαγενείς, δεν είναι όλοι οι ανιθαγενείς πρόσφυγες.  Παρόλα αυτά, το ζήτημα της ανιθαγένειας αποτελεί κύρια μέριμνα της ΄Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.  Σύμφωνα με στοιχεία του οργανισμού, των 78% των γεννήσεων σύρων προσφύγων, που έχουν καταφύγει στον Λίβανο, δεν έχουν καταγραφεί.

Λόγω της μη καταχώρησης των γεννήσεών τους στα αρμόδια ληξιαρχικά βιβλία, εκτός από τους πρόσφυγες, παραμένουν χωρίς υπηκοότητα και μέλη άλλων ομάδων, όπως οι νομάδες, οι Ρομά, αλλά και άτομα ακαθόριστης ιθαγένειας.

Κάθε δέκα λεπτά γεννιέται ένας ανιθαγενής

Πάνω από το ένα τρίτο των ανιθαγενών παγκοσμίως είναι παιδιά. Παιδιά που από τη μέρα που γεννιούνται παραμένουν στην αφάνεια και παράλληλα στιγματισμένα. Δεν εμβολιάζονται και δεν έχουν καμία πρόσβαση σε δομές Υγείας, δεν γίνονται δεκτά στο σχολείο, δεν προστατεύονται από κανένα νόμο. Ο κίνδυνος να μείνουν νεογέννητα παιδιά χωρίς υπηκοότητα γιγαντώνεται σε συνθήκες ενόπλων συρράξεων, όταν οικογένειες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Ας σημειώσουμε ότι μόνο ο πόλεμος της Συρίας έχει οδηγήσει στην προσφυγιά περισσότερα από 50.000 παιδιά. Στις περιπτώσεις που οι γονείς δεν έχουν καταφέρει να διασώσουν τα νομιμοποιητικά τους έγγραφα, τα νεογέννητα παιδιά τους καταδικάζονται στην ανιθαγένεια.

Περισσότεροι από 600.000 αόρατοι στην Ευρώπη

Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 οδήγησε χιλιάδες ανθρώπους – στις Βαλτικές Χώρες και την Ανατολική Ευρώπη – στην ανιθαγένεια. Στα τέλη του 2013, περισσότερα από 267.000 άτομα στη Λετονία και 91.000 στην Εσθονίαπαρέμεναν χωρίς υπηκοότητα. Παράλληλα, και παρά τις σημαντικές προσπάθειες των τελευταίων ετών, περίπου 250 χιλιάδες παραμένουν ανιθαγενείς ή ακαθόριστης ιθαγένειας, καθώς βρέθηκαν με ληγμένο σοβιετικό διαβατήριο, σε χώρες που δεν τους αναγνώρισαν. Σημειώνεται πως από το 2009, 60.000 άνθρωποι αναγνωρίστηκαν από το Κιργιστάν και περισσότεροι από 15.000 από το Τουρκμενιστάν. Στη Ρωσία, τον περασμένο χρόνο καταγράφηκαν 178.000 πρόσωπα που αυτοπροσδιορίζονται ως απάτριδες, ενώ στην Ουκρανία, ο αντίστοιχος αριθμός άγγιζε τις 40.000.

Παρόμοια η κατάσταση και στις χώρες που αποτέλεσαν την ενωμένηΓιουγκοσλαβία. Αν και αρκετοί έχουν κατορθώσει να αναγνωριστούν, 22.000 άνθρωποι, μέλη μειονοτήτων, παραμένουν χωρίς ιθαγένεια, στην πλειοψηφία τους Ρομά, Ασκάλι και Αιγύπτιοι (οι δύο τελευταίες μειονότητες κατοικούν κατά βάση στην Αλβανία, το Κόσοβο, και τη ΠΓΔ της Μακεδονίας).

Στους αόρατους της Ευρώπης, όμως, περιλαμβάνονται, και μετανάστες ή πρόσφυγες εκτός της επικράτειάς της, οι οποίοι δεν αναγνωρίζονται ως πολίτες των χωρών, όπου γεννήθηκαν.

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα κενά στις εγχώριες νομοθεσίες συνεχίζουν ναγεννούν ανιθαγενείς, την ώρα που μόνο οκτώ ευρωπαϊκές χώρες έχουν ψηφίσει διατάξεις που αφορούν την ιθαγένεια των απάτριδων (Βρετανία, Ουγγαρία, Ισπανία, Γεωργία, Μολδαβία, Λετονία, Γαλλία και Ιταλία). Οι περισσότερες χώρες έχουν επικυρώσει τη σχετική σύμβαση του ΟΗΕ του 1954 για το καθεστώς των ανιθαγενών, ωστόσο, η Εσθονία, η Κύπρος, η Μάλτα και η Πολωνία δεν το έχουν πράξει. Παρόλο που ορισμένοι ανιθαγενείς στην Ε.Ε. διαθέτουν άδειες μόνιμης παραμονής, πληρώνουν φόρους και χαίρουν καλύτερης μεταχείρισης, κανείς ανιθαγενής δεν έχει τα ίδια δικαιώματα με τους υπόλοιπους ευρωπαίους πολίτες (μεταξύ των οποίων και το δικαίωμα ψήφου στις εκλογές).

Με αφορμή την 60η επέτειο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών του 1954 για το Καθεστώς των Ανιθαγενών, η Ύπατη Αρμοστεία ξεκίνησε στις 4 Νοεμβρίου μια παγκόσμια εκστρατεία, με τίτλο “I Belong”, και διακηρυγμένο στόχο τον τερματισμό, μέσα στα επόμενα 10 χρόνια,  του προβλήματος της ανιθαγένειας.

http://mavrhlista.wordpress.com/2014/11/16/