Πώς το κράτος έστησε και διατηρεί την διαφθορά σε βάρος της επιχειρηματικότητας μέσα από πρακτικές και ιδεοληψίες

            Αναμφίβολα, ο ευρύτερος χώρος μέσα στον οποίο δραστηριοποιείται μία επιχείρηση έχει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της συνολικής ανταγωνιστικότητάς της. Κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει πως το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας των επιχειρήσεων μπορεί να γίνει εξ ίσου όχημα ανάπτυξης ή αιτία καθήλωσης των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.

Με αυτή την έννοια, είναι εύλογη η διάκριση των αγορών σε εκείνες που είναι φιλόξενα περιβάλλοντα επιχειρηματικότητας και στις άλλες, που εμποδίζουν (αν δεν αντιμάχονται) το επιχειρείν. Από την άλλη πλευρά, κάθε κοινωνία –επομένως και κάθε αγορά– πρέπει να έχει ένα πλαίσιο κανόνων και θεσμοθετημένων διαδικασιών που να προστατεύουν τόσο τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων όσο και τα συμφέροντα όλων των συναλλασσόμενων με αυτές. Συνεπώς, το προφίλ του επιχειρηματικού περιβάλλοντος θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από το περιεχόμενο και τους τρόπους εφαρμογής των κανόνων λειτουργίας.

Τα λάθος μηνύματα για την επιχειρηματικότητα

Αφετηρία για την διερεύνηση των συνθηκών που επικρατούν είναι η κοινωνική κουλτούρα που έχει διαμορφωθεί σχετικά με το δημοσιονομικό πλαίσιο, αφ’ ενός, και την έννοια της επιχειρηματικότητας, αφ’ ετέρου.

Αρχίζοντας από τα πρώτα στάδια εκπαίδευσης, ξεφυλλίζουμε σχολικά βιβλία και ανακαλύπτουμε ότι η συνταγή έχει πρόβλημα ήδη από το ξεκίνημα. Οι μαθητές διδάσκονται πως η κυρίαρχη υποχρέωση ενός δημοσιονομικού συστήματος είναι να προστατεύει τους πολίτες και την κοινωνία από τις διάφορες συναλλακτικές δραστηριότητες. Με άλλα λόγια, κάθε εμπορική ή επιχειρηματική διαδικασία είναι ένας εν δυνάμει εχθρός, που απειλεί την κοινωνία με εργασιακή εκμετάλλευση, οικονομική επιβάρυνση, ποιοτική υποβάθμιση, φορολογική αφαίμαξη κλπ,κλπ.

Ελάχιστη, ή και καμμία, αναφορά δεν γίνεται στην υποχρέωση ενός δημοσιονομικού πλαισίου να εξασφαλίσει τις αναγκαίες συνθήκες για την προστασία και ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και, το κυριότερο, δεν ερμηνεύεται διεξοδικά η σημασία της ύπαρξης και ανάπτυξης υγειών και ισχυρών επιχειρηματικών μονάδων.

Παράλληλα με την συστηματική, υπάρχει και μία διάχυτη εκπαίδευση (η «θύραθεν παιδεία» των αρχαίων) που περνάει λάθος μηνύματα. Η υποχρέωση και ανάγκη εργασίας μετατρέπεται σε δικαίωμα, η εργασία μεταφράζεται σαν «δουλειά», η ηθική αμοιβή χάνεται και η υλική γίνεται αυτοσκοπός, η έννοια της υπεραξίας και η προστιθέμενη αξία της εργασίας μεταφράζονται σαν «φράγκα» και διαστρέφεται η έννοια του κέρδους.

Συμμέτοχοι σε αυτόν τον αποπροσανατολισμό είμαστε όλοι, αρχίζοντας από το στενό περιβάλλον της οικογένειας μέχρι τον ευρύτερο χώρο του κοινωνικού περίγυρου και της καθημερινότητάς μας. Όλοι μαζί περνάμε τα λάθος μηνύματα με όσα λέμε (και όσα δεν εξηγούμε), καθώς και με τις πράξεις μας. Κάπως έτσι χτίζονται σταδιακά σκιάχτρα (=κάτι που σε σκιάζει, σε φοβίζει), αντί για αγάλματα (=κάτι που σε αγάλλει, σε κάνει να χαίρεσαι).

Δεν χρειάζεται να απαριθμήσουμε ή να περιγράψουμε τα πολλά και παράλογα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις απέναντι σε ένα εχθρικό κράτος. Το γεγονός είναι ότι το ντουέτο «δημοσιονομικό πλαίσιο και επιχειρηματικότητα» είναι μία προβληματική κατάσταση, στην οποία τα όρια ευθύνης είναι κάπως δυσδιάκριτα.

Πριν από μερικά χρόνια, ένα πολιτικό πρόσωπο είπε μία φράση που ξεσήκωσε κύμα διαμαρτυριών από τους πολίτες. «Μαζί τα φάγαμε!» δήλωσε ένας πρώην υπουργός και τού «την έπεσαν» από παντού. Η πικρή αλήθεια είναι ότι η συγκεκριμένη φράση έχει μεγάλη δόση αλήθειας, ανεξάρτητα αν το πολιτικό κόστος ή οι κοινωνικές σκοπιμότητες οδήγησαν σε μονόπλευρες μεταφράσεις. Για τις προβληματικές σχέσεις μεταξύ δημοσιονομικού πλαισίου και επιχειρηματικότητας υπάρχει σαφής συνυπευθυνότητα και κάθε είδους «αγιογραφία» γύρω από τον αθώο «δημόσιο τομέα» ή τον αδικημένο και κατατρεγμένο «ιδιωτικό τομέα» είναι μονόπλευρη και μεροληπτική αντιμετώπιση. Πρόκειται για δύο πόλους που ο ένας πατάει τον άλλον χορεύοντας αγκαλιαστό ταγκό, όχι μοναχικό ζεϊμπέκικο.

Δεν θα κάνουμε δικαστήριο, ούτε είναι το θέμα μας να βρούμε την άκρη μεταξύ αυγού και κότας. Στόχος μας είναι να προσεγγίσουμε τις εξωγενείς ασθένειες των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, αυτές που συνδέονται με το επιχειρηματικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν.

Φορολογία ή ληστεία;

            Αναμφίβολα, υπάρχουν κάποιες παγκοσμίως αποδεκτές σταθερές που αποτελούν την βάση των συγκρίσεων. Για παράδειγμα, πουθενά στον κόσμο δεν θα βρούμε ποσοστό φορολόγησης κερδών 50% για τις επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, όταν κάποιος αποφασίζει αυθαίρετα και μονομερώς ότι μία επιχείρηση πρέπει (στον πρώτο κιόλας χρόνο λειτουργίας της) να πληρώνει ταυτόχρονα 29% φόρο κερδών της προηγούμενης χρήσης και 29% προκαταβολή έναντι του φόρου της επόμενης, η παγκοσμίως αποδεκτή σταθερά μάς λέει ότι αυτό το συνολικό 58% είναι ληστεία. Τελεία και παύλα. Οι οποιεσδήποτε δικαιολογίες περί «λιτότητας» και «έκτακτης ανάγκης» και άλλων φθηνών αιτιάσεων είναι προφάσεις.

Ας πούμε, όμως, ότι αυτό είναι κάτι πρόσφατο (που δεν υπήρχε πριν) και ας φανταστούμε ότι καταργείται αύριο. Δυστυχώς, δεν είναι το μοναδικό κρούσμα αυθαιρεσίας. Υπάρχουν άλλα χειρότερα, παλαιότερα και παγίως ισχύοντα.

Πουθενά στον κόσμο δεν θα βρούμε περίπτωση φορολογικού ελέγχου που να οδηγεί σε επιβολή προστίμου ίσου με τον συνολικό ετήσιο τζίρο μιας επιχείρησης. Είναι αυτονόητο ότι δεν υπάρχει δυνατότητα πληρωμής του. Κατά συνέπεια, όταν κάποιος αποφασίζει να επιβάλει πρόστιμο ίσο με το διπλάσιο του τζίρου και μετά σού προτείνει να πληρώσεις «μαύρα» στον ελεγκτή το 5% της αξίας του προστίμου (=10% του τζίρου) για να συγκαλύψει τη υπόθεση, η παγκοσμίως αποδεκτή σταθερά μάς λέει ότι εδώ έχουμε έναν καθαρό και χυδαίο εκβιασμό.

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν ασφαλιστικοί οργανισμοί που σού επιτρέπουν να επιλέξεις τον βαθμό κάλυψης των υγειονομικών σου αναγκών  σε συνδυασμό με τις οικονομικές σου δυνατότητες. Κατ’ αναλογία, σού επιτρέπουν να επιλέξεις το ποσόν της σύνταξης που θέλεις να πάρεις σε σχέση με τις εισφορές που μπορείς να πληρώνεις. Όταν λοιπόν ένας ασφαλιστικός οργανισμός σού επιβάλλει υποχρεωτική ασφάλιση υγείας με ασφάλιστρα διπλάσια από τα αντίστοιχα για κάλυψη 100% προσφέροντάς σου κάλυψη μόλις 10%-15%, η κοινή λογική λέει ότι ο οργανισμός αυτός είναι φορολογικός μάλλον, παρά ασφαλιστικός.

Πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει περίπτωση να χρεώνονται ασφάλιστρα για καλύψεις που δεν παρέχονται. Αν δεν πληρώσεις, είσαι ακάλυπτος και τελειώνει το ζήτημα. Αν, όμως, σού χρεώνουν ταυτόχρονα ασφάλιστρο υγείας για περίθαλψη που δεν σού παρέχουν, πρόκειται για καθαρή περίπτωση καταχρηστικής χρέωσης, κλοπής, υπεξαίρεσης ή όπως αλλιώς μπορεί να χαρακτηριστεί νομικά αυτό το αδίκημα.

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν κανονισμοί και διαδικασίες αδειοδότησης εμπορικών δραστηριοτήτων που προβλέπουν συγκεκριμένες ενέργειες και έγκριση (ή απόρριψη) της άδειας σε προκαθορισμένο και εύλογο χρονικό διάστημα. Κατά συνέπεια, όταν ένα δημοσιονομικό πλαίσιο δεν έχει σαφείς κανόνες και διορίες αλλά κωλυσιεργεί και χρονοτριβεί συστηματικά ώστε να μπορεί, στην συνέχεια, να ζητήσει «μαύρη» αμοιβή προκειμένου να αδειοδοτήσει μία δραστηριότητα ή για να εγκρίνει την άδεια σε εύλογο διάστημα, τότε πρόκειται για σαφέστατη περίπτωση «πώλησης εξουσίας».

Τρεις αλήθειες

            Σκιαγραφήσαμε την κορυφή ενός τεράστιου παγόβουνου που επιπλέει με την ελληνική σημαία καρφωμένη πάνω του, γιατί αυτή είναι η κατάσταση. Λέγονται και γράφονται πολλά για τον αμαρτωλό εναγκαλισμό δημοσιονομικού πλαισίου και επιχειρηματικότητας, αλλά την πραγματικότητα θα την πουν μόνον όσοι την έζησαν. Μετά από χρόνια στον χώρο των επιχειρήσεων (μικρομεσαίων, μεγάλων, πολυεθνικών, ελληνικών, ατομικών, κλπ.) ας έχουμε, επιτέλους, την ευθύτητα και το θάρρος να πούμε μερικές αλήθειες.

*Η διαφθορά σαν έννοια αναφέρεται αποκλειστικά στον εξουσιαστή και, εν προκειμένω, στο δημοσιονομικό σύστημα. Εξ ορισμού, είναι η κατάχρηση εξουσίας από άτομα ή ομάδες με στόχο την απόκτηση ιδιωτικού οφέλους. Συνεπώς, ας λήξει εδώ η καλλιεργημένη πλάνη για επιχειρηματικότητα που είναι ο διαφθορέας αθώων δημοσίων λειτουργών. Κάποιος πουλάει εξουσία και κάποιοι αγοράζουν την πραμάτειά του. Αν δεν υπάρχει πώληση, δεν μπορεί να υπάρξει χρηματισμός. Και αν θέλουμε να διορθώσουμε την κατάσταση, να μην χρησιμοποιούμε δύο μέτρα και δύο σταθμά. Να κυνηγήσουμε ή την πόρνη ή τον πελάτη της. Όχι όποιον μάς συμφέρει κάθε φορά!

*Η ελληνική κοινωνία έχει γαλουχηθεί με μία εντελώς στρεβλή και, εν πολλοίς, παράλογη αντίληψη για την επιχειρηματικότητα. Εξαιτίας αυτής της ιδεοληψίας υπάρχει μία διάχυτη ποινικοποίηση του κέρδους, ένα εχθρικό κλίμα εναντίον των επιχειρήσεων και ένα συλλογικό κατηγορητήριο επί δικαίων και αδίκων. Αρκεί ένας να πιαστεί «με τη γίδα στην πλάτη» και αμέσως όλοι θα μιλούν συλλήβδην για «επιχειρήσεις-κλέφτες».

*Η ελληνική κοινωνία ζει έναν φαύλο κύκλο, που δημιουργείται από την διαφθορά της εξουσίας σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση της διαφθοράς από ένα μέρος του επιχειρηματικού κόσμου (=διαπλοκή). Ο μέσος πολίτης έμαθε ότι η διαφθορά ζει και βασιλεύει, κατάλαβε ότι υπάρχουν επιχειρηματικές δραστηριότητες που θα επιδιώξουν να το εκμεταλλευτούν, μπήκε στην λογική της συλλογικής ευθύνης και οδηγήθηκε σε μία αντιπαράθεση με κάθε είδος και έννοια επιχειρηματικότητας. Η εξουσία αναλαμβάνει να διαχειριστεί αυτή την αντιπαράθεση, βρίσκει διόδους για να πουλήσει εξουσία και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται αδιάκοπα, εις βάρος της πραγματικής ανάπτυξης.

Το κράτος-Κορλεόνε

Κατηγορούνται οι επιχειρήσεις για συστηματικό χρηματισμό του Δημοσίου, προκειμένου να πετύχουν οφέλη. Αυτή η αόριστη κατηγορία κρύβει πίσω της ένα πελατειακό σύστημα που στήθηκε σκόπιμα προκειμένου να πουλάει υπηρεσίες τις οποίες όφειλε να παρέχει στην επιχειρηματική κοινότητα, ή για να αποσύρει εμπόδια τα οποία σκόπιμα έβαλε στην ανάπτυξη του επιχειρείν.

Πρόκειται για ένα τεράστιο κεφάλαιο που κρύβει μέσα του μία μαφιόζικη φιλοσοφία. Είναι ένα κράτος-Κορλεόνε, που πρώτα εμποδίζει την ανάπτυξη μιας επιχείρησης και μετά έρχεται για να τής πουλήσει προστασία απέναντι στους δικούς του κανονισμούς –που φτιάχτηκαν για να την αναγκάσουν να αγοράσει διευκολύνσεις. Για παράδειγμα, μία επιχείρηση παίρνει άδεια εγκατάστασης σε συγκεκριμένη περιοχή, κάνει επένδυση για ακίνητο και υποδομές και, μόλις ζητήσει ηλεκτροδότηση, πληροφορείται ότι δεν προβλέπεται τέτοια ισχύς διότι, λέει, η συγκεκριμένη περιοχή (για την οποία πήρε άδεια) είναι …οικιστική! Και πριν προλάβει ο επιχειρηματίας να συνέλθει από το σοκ μαθαίνει ότι με 1.500 ευρώ κάτω από το τραπέζι του υπευθύνου θα έχει την αναγκαία ηλεκτροδότηση σε 15 ημέρες! Είναι η ίδια λύση που υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν και οι προηγούμενες 20 επιχειρήσεις που λειτουργούν ήδη (με κανονικές άδειες) στην, κατά τα άλλα, οικιστική περιοχή.

Κατηγορούνται οι επιχειρήσεις για συστηματικό χρηματισμό του Δημοσίου προκειμένου να λειτουργούν εκτός των νομίμων πλαισίων, ζημιώνοντας το κοινωνικό σύνολο με ακατάλληλα προϊόντα, το περιβάλλον με απόβλητα και τα δημόσια Ταμεία με χρέη. Συμβαίνουν πράγματι τέτοια, γιατί είναι η διάδοχη κατάσταση της προηγούμενης, και κάπως αθώας, αρχής. Όταν το σύστημα εξουσίας σού κλείνει για πρώτη φορά το μάτι, θα αρχίσεις από τα ανώδυνα, από κάτι «εξυπηρετήσεις», όπως το ρεύμα που προαναφέραμε, τις οποίες αγοράζεις ενώ θα έπρεπε να σού τις παρέχουν. Όταν, όμως, έχεις γίνει χοντρός πελάτης του συστήματος, είναι αναμενόμενο να ζητήσεις περισσότερα. Το παιχνίδι της δωροδοκίας και δωροληψίας αρχίζει από τα «αθώα» αλλά, αν συνεχιστεί, καταλήγει νομοτελειακά στα «σκληρά». Και εγώ θα πρότεινα στον αναγνώστη να επιμερίσει εκείνος την ευθύνη μεταξύ του τοξικομανούς και του εμπόρου.

Ποιος είναι τελικά ο υπεύθυνος;

            Έχουμε ένα περιβάλλον που λειτουργεί σε συνθήκες ζούγκλας, γιατί ένα ολόκληρο δημοσιονομικό σύστημα στήθηκε και λειτουργεί με σύνθημα «ανοίξαμε και σάς περιμένουμε» πουλώντας εξουσία. Συρρέουν λοιπόν μία θάλασσα ανώνυμοι και επώνυμοι, παρασιτικά μικρομάγαζα, οικονομικά λαμόγια και ατομικές δραστηριότητες με χαρακτηριστικά κατοχικού μαυραγορίτη, που συνθέτουν ό,τι πιο άρρωστο και παρωχημένο. Και για να κρύψουμε αυτή την ελεεινή κατάσταση, ρίχνουμε όλο το ανάθεμα στην έννοια της επιχειρηματικότητας, κατηγορώντας τους πάντες, δικαίους και αδίκους. Λες και όλα είναι σχεδιασμένα και οργανωμένα στην εντέλεια.

            Δεν ισχυρίζομαι ότι η μέση ελληνική επιχείρηση είναι «λευκή περιστερά», αλλά διαφωνώ απόλυτα με την λογική της συλλογικής ευθύνης. Μοιάζει εντελώς ναζιστική πρακτική να εξάπτουμε την μάζα των πολιτών εναντίον μιας κατηγορίας επαγγελμάτων, προκειμένου να κρύψουμε πίσω από πογκρόμ και μεγαλοστομίες την γύμνια του κρατικού μηχανισμού, την εκτεταμένη διαφθορά του, την απροθυμία των υπαλλήλων του να λειτουργήσουν όπως θα έπρεπε και την ανικανότητα των κυβερνώντων να πάρουν αυτή την χώρα από το τριτοκοσμικό περιθώριο και να την προχωρήσουν προς τον 21ο αιώνα.

            «Μαζί τα φάγαμε» είπε ο Πάγκαλος –μόνο που σε αυτή την σχέση συνενοχής το κύριο μερίδιο ευθύνης ανήκει στο δημοσιονομικό πλαίσιο. Αυτός είναι ο εξουσιαστής, δική του ευθύνη και ρόλος είναι να δημιουργήσει τις κατάλληλες και σωστές προϋποθέσεις για την επιχειρηματικότητα. Αν, αντί γι αυτό, προτίμησε να λειτουργεί σαν προστάτης που πουλάει εναλλαγή αγάπης και απειλών, να κατηγορήσουμε την πόρνη που εκδίδεται αλλά να μην αφήσουμε τον νταβατζή στο απυρόβλητο. Στο κάτω-κάτω, αυτός είναι ο σεσημασμένος κακοποιός, αυτός ζει παρασιτικά πουλώντας αέρα και σε αυτόν καταλήγει το μεγαλύτερο μέρος των εισπράξεων.

του Κώστα Νεοφώτιστου *  
* Οικονομολόγος, στέλεχος επιχειρήσεων