Διεθνή μέσα ενημέρωσης κάνουν λόγο για ολιγάρχες που ελέγχουν την Ελλάδα. Ποιος περίμεναν να κυβερνά; Το αόρατο χέρι του Ανταμ Σμιθ;
Δημοκρατία, έλεγε ο Αριστοτέλης, είναι το καθεστώς στο οποίο κυριαρχούν οι ελεύθεροι και φτωχοί, ενώ ολιγαρχία, όταν κυριαρχούν οι πλούσιοι και ευγενούς καταγωγής. Ο ορισμός είναι τόσο ξεκάθαρος ώστε είναι σχεδόν αδύνατο να τον ξεχάσεις. Στο πέρασμα των χρόνων, όμως, πολλοί ήταν οι πλούσιοι και ολιγάριθμοι που προσποιούνταν ότι δεν τους αρμόζει ο τίτλος του ολιγάρχη. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης ο όρος «ολιγάρχες» έφτασε να χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για τους νέους επιχειρηματίες της Ρωσίας και του πρώην ανατολικού μπλοκ που θησαύρισαν σε διάστημα λίγων ημερών λεηλατώντας τη δημόσια περιουσία. Ο όρος επανήλθε στο καθημερινό λεξιλόγιο της Δύσης μετά την πραξικοπηματική ανατροπή της ουκρανικής κυβέρνησης από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ.
Αυτό που ποτέ δεν αναφέρουν όμως τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης στη χώρα μας είναι ότι ο όρος χρησιμοποιείται κατά κόρον τα τελευταία χρόνια για να περιγράψει και την ελληνική οικονομική ελίτ. «Η ελληνική τραγωδία είναι οι ολιγάρχες-αρπακτικά» έγραφαν από τον Νοέμβριο του 2011 οι «Financial Times», συγκρίνοντας την κορυφή της ελληνικής αστικής τάξης με την Καμόρα – τη μαφία της Νάπολης. «Χρησιμοποιώντας τα υστερικά ΜΜΕ που ελέγχουν», συνέχιζε το άρθρο, «περιμένουν να κατασπαράξουν τη δημόσια περιουσία που ιδιωτικοποιείται». Ενα χρόνο αργότερα το γερμανικό περιοδικό «Stern» εντόπιζε τους Ελληνες ολιγάρχες στα πρόσωπα συγκεκριμένων επιχειρηματιών, όπως ο Μπόμπολας, ο Αγγελόπουλος, ο Βαρδινογιάννης, ο Λάτσης και ο Κόκκαλης. Για άλλη μια φορά γινόταν σύγκριση με τους Ρώσους ολιγάρχες και την ιταλική μαφία, ενώ οι συντάκτες δεν παρέλειπαν να αναφερθούν και στο παρελθόν συγκεκριμένων επιχειρηματιών, όπως λόγου χάρη τις φερόμενες σχέσεις του Κόκκαλη με τη Στάζι κ.ο.κ.
Το τελευταίο κρούσμα μάς έρχεται αυτό τον μήνα από το περιοδικό «Foreign Affairs» -τη βίβλο της αμερικανικής διπλωματίας- σε ένα άρθρο με τίτλο: «Η κακοδιοίκηση των ολίγων – Πώς οι ολιγάρχες κατέστρεψαν την Ελλάδα». Το άρθρο βρίθει από ανακρίβειες (παρουσιάζει τον ΣΥΡΙΖΑ σαν ένα «ακροαριστερό κόμμα [sic] που θέλει να εθνικοποιήσει τις τράπεζες [sic] και να βγάλει την Ελλάδα από το ΝΑΤΟ [sic]», περιλαμβάνει τερατώδη ψέματα («η Ελλάδα είχε πάνω από ένα εκατομμύριο δημοσίους υπαλλήλους»), ενώ αναπαράγει αυτολεξεί την κυβερνητική προπαγάνδα περί εξόδου από την κρίση («πρωτογενές πλεόνασμα», «επιτυχής έξοδος στις αγορές» κ.ο.κ). Ο συντάκτης του, μάλιστα, σε ένα κρεσέντο νεοφιλελευθερισμού εκφράζει την πικρία του για το γεγονός ότι οι δαπάνες υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκαν προς στιγμήν επί κυβερνήσεως Καραμανλή. Παρ’ όλα αυτά το κείμενο του «Foreign Affairs» παρουσιάζει στοιχεία για τους Ελληνες ολιγάρχες, που κανένας εχέφρων δημοσιογράφος δεν θα τολμούσε να αναπαραγάγει στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, εάν δεν ήθελε να απολυθεί σε διάστημα 24 ωρών. Για άλλη μια φορά παρελαύνουν τα ονόματα των Βαρδινογιάννη και Μπόμπολα, ενώ στους ολιγάρχες προστίθενται τώρα και ο Ψυχάρης και ο Σάλλας. Στο κείμενο, μάλιστα, επισημαίνεται ότι «η είσοδος της Ελλάδας στην Ε.Ε. το 1981 [εννοεί μάλλον στην ΕΟΚ]… δεν αποδυνάμωσε τις παραδοσιακές ιεραρχίες αλλά τις ενδυνάμωσε», προσφέροντας στους Ελληνες ολιγάρχες νέες πηγές ρευστότητας.
Προφανώς, κάθε αναφορά ξένων μέσων ενημέρωσης στον ρόλο των ολιγαρχών, που ελέγχουν την Ελλάδα μέσω και των μιντιακών αυτοκρατοριών τους, είναι περισσότερο από ευπρόσδεκτη. Ειδικά σε μια χώρα η οποία τα τελευταία χρόνια κατρακύλησε κατά 50 θέσεις στην κατάταξη της ελευθερίας του Τύπου πέφτοντας κάτω από αρκετά δικτατορικά καθεστώτα του Περσικού Κόλπου και της υποσαχάριας Αφρικής. Στα περισσότερα σχετικά κείμενα, όμως, κυριαρχεί η ιδιαίτερα επικίνδυνη πεποίθηση ότι, αν δεν υπήρχαν αυτοί οι ολιγάρχες, οι δυνάμεις της αγοράς θα οδηγούσαν τη χώρα στην άμεση έξοδο από την κρίση, την ανάπτυξη και την ευημερία. Εμμέσως πλην σαφώς, υπονοείται ότι οι ολιγάρχες της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Ελλάδας δεν είναι γνήσια τέκνα του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος αλλά κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες, οι οποίοι ουσιαστικά επιβιώνουν από ένα υπερμέγεθες κράτος το οποίο οι ίδιοι διατηρούν στη ζωή.
Δυστυχώς για τους υποστηρικτές αυτής της θεωρίας, πρόσφατα στοιχεία αποδεικνύουν ότι οι μεγαλύτεροι ολιγάρχες του πλανήτη δεν ζουν στις καθυστερημένες εσχατιές του καπιταλιστικού συστήματος αλλά στην καρδιά του, δηλαδή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για την ακρίβεια, ο όρος «ολιγάρχες» χρησιμοποιείται όλο και συχνότερα για να περιγράψει τους οικονομικά ισχυρούς που αναμένεται να καθορίσουν σε λίγες ημέρες το αποτέλεσμα των ενδιάμεσων εκλογών στις ΗΠΑ, ρίχνοντας στον εκλογικό στίβο αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια. Σύμφωνα με πρόσφατη εργασία των οικονομολόγων Εμανουέλ Σαέζ και Γκαμπριέλ Ζούκμαν, δεν πρέπει πλέον να μιλάμε για το 10% ή το 1% των πλουσιότερων Αμερικανών, αλλά για το 0,1% που εδώ και δεκαετίες πραγματοποιεί τη μεγαλύτερη συσσώρευση πλούτου στην ανθρώπινη ιστορία. Και προφανώς, η τρομακτική αυτή συσσώρευση δεν γίνεται με το αόρατο χέρι της αγοράς, αλλά με τη χρήση του κράτους ως εργαλείου αναδιανομής του πλούτου από τους λίγους προς τους πολλούς. Αλλωστε και το καθεστώς νομικής ασυλίας που εισήγαγε τα τελευταία χρόνια ο Ομπάμα, απαλλάσσοντας μεγάλες επιχειρήσεις από σκάνδαλα δισεκατομμυρίων δολαρίων, ελάχιστα έχει να ζηλέψει από τον τρόπο που αντιμετωπίζει η Δικαιοσύνη τους Ρώσους ολιγάρχες ή τους Ιταλούς μαφιόζους.
Το να οραματίζεσαι μια οικονομία της ελεύθερης αγοράς χωρίς ολιγάρχες είναι σαν να φαντάζεσαι τον καπιταλισμό χωρίς καπιταλιστές. Εχει σίγουρα ενδιαφέρον ως θεωρητική άσκηση σε ακαδημαϊκό επίπεδο, αλλά πρακτικά μας αφήνει ελαφρώς αδιάφορους.
Διαβάστε
Misrule of the few
Το κείμενο του «Foreign Affairs» για τους Ελληνες ολιγάρχες με την υπογραφή του Παύλου Ελευθεριάδη, καθηγητή Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και υποψήφιου ευρωβουλευτή με το Ποτάμι.
Oligarchy (εκδόσεις Cambridge University Press)
Ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών Τζέφρι Γουίντερς συγκρίνει τους ολιγάρχες των ΗΠΑ όχι μόνο με τους Ρώσους ομολόγους τους αλλά και με το καθεστώς στην αυτοκρατορική Ρώμη.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών 1/11/2014
