Τα Βαλκάνια μόνο για λίγο καιρό ξαποσταίνουν και έπειτα επιστρέφουν με ορμή στη σκηνή της Ιστορίας. Σαν να θέλουν να επιβεβαιώσουν τη φήμη τους: περιηγητές, συγγραφείς, πολέμαρχοι, πολιτικοί και διπλωμάτες, πολύ αίμα και γεωγραφικές συντεταγμένες τα αναγόρευσαν σε συνεκδοχή της αδυναμίας πολιτισμικής και θρησκευτικής συνύπαρξης, εθνοτικών παθών και μίσους, βασιβουζουκισμού, διαφθοράς και σύγχυσης συνόρων. Μια ταπισερί δια χειρός Ιερώνυμου Μπος. Ο Τσώρτσιλ το έθεσε πιο κομψά, αποφαινόμενος ότι τα Βαλκάνια παράγουν περισσότερη ιστορία απ’ όση μπορούν να καταναλώσουν.

Οι προσφυγικές ροές από την Εγγύς Ανατολή προς την Κεντρική Ευρώπη τα επανέφεραν στο προσκήνιο πάλι ως τόπο τραγωδίας. Έγιναν κοίτη για να περάσει το ανθρώπινο ποτάμι των διωγμένων από τον πόλεμο, τη βία του φανατισμού και την κόλαση της φτώχειας. Έγιναν δρόμος και γέφυρα που συνδέουν διαφορετικούς κόσμους, που δεν καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλο –τα Βαλκάνια το ξέρουν καλά και το έχουν πληρώσει ακριβά.

Όμως, κάθε φορά στην Ιστορία είναι μια άλλη φορά. Η οικονομική και πολιτική συγκυρία στην Ευρώπη –τι ειρωνεία, πόσο της ταιριάζει ο όρος βαλκανιοποίηση– κατέστησαν τη Χερσόνησο του Αίμου πολύτιμο gatekeeper. Χώρες που ελάχιστα απασχολούσαν τη διεθνή σκηνή τα προηγούμενα πολλά χρόνια, τώρα βγήκαν μπροστά και σήκωσαν ανάστημα στα στίφη των δυστυχούντων, τα οποία πολιορκούν τις πύλες της Βιέννης και της Βουδαπέστης. Αυστρία, Ουγγαρία, Σλοβενία, Κροατία, Σκόπια και Βουλγαρία παίρνουν την εκδίκηση τους. Από δορυφόροι έγιναν αφεντικά και επιβραβεύονται με ευχαριστήρια μηνύματα από τους έχοντες νόμιμο συμφέρον να πάψει να υπάρχει «βαλκανικός διάδρομος». Πόσο ταιριάζει η περιγραφή Αμερικανού δημοσιογράφου – απεσταλμένου στην Ευρώπη στα μέσα της δεκαετίας του ’30:«Πέρα και κάτω από αυτό που ήταν κάποτε η Τσεχοσλοβακία, βρίσκεται η καρδιά των Βαλκανίων. Λένε πώς είναι ένα είδος κόλασης στρωμένο με τις κακές προθέσεις των Δυνάμεων». Τα Βαλκάνια παρεμπιπτόντως εμφανίστηκαν ξανά στη σκηνή της Ιστορίας. Σαν καταραμένη αυλή που θα έλεγε και το εκλεκτό τέκνο της, ο Ίβο Άντριτς.

Και εμείς; Εμείς, η Ελλάδα, τι είμαστε πλέον δίχως τον ομφάλιο λώρο με την έσω ήπειρο; Χωρίς τη βαλκανική οδό, την περιφρονητέα μέχρι πρότινος λόγω του ευρωπαϊκού μεγαλοπιάσματος μας;

Η φραγή στη δίοδο προς τον ευρωπαϊκό κορμό μπορεί να είναι κυριολεκτική μόνο για τους μετανάστες, αλλά παράγει συμβολισμούς και για εμάς. Γινόμαστε κάτι σαν χρήσιμος καταυλισμός της αμηχανίας, της αναποφασιστικότητας, του φόβου, της ρεαλιστικής ανησυχίας και της κυνικής αδιαφορίας μιας Ευρώπης που δεν ξέρει ούτε πού πατά ούτε τι γυρεύει. Είναι απίθανο να επαληθευτεί πάλι ο Μπίσμαρκ για την πρόβλεψή του ότι αν μια μέρα ξεσπάσει πόλεμος στην Ευρώπη, θα προέλθει από κάποια ανοησία στα Βαλκάνια. Αλλά και η ανθρωπιστική κρίση πόλεμος δεν είναι;

Καθένας μας, ασφαλώς, διαβάζει τα γεγονότα με ο,τι είναι – με ο,τι έγινε.

Γι’ αυτό ας μου επιτραπεί μια εξομολόγηση για τα δικά μου Βαλκάνια. Γεννήθηκα σε μια περιοχή, κοντά στα σύνορα. Η Βουλγαρία ήταν πιο κοντά από τη Θεσσαλονίκη, τα Σκόπια και ο Έβρος πιο κοντά από την Αθήνα. Όταν ήμουν μικρή, θυμάμαι να ακούμε στο ραδιόφωνο πιο καθαρά σταθμούς στα σλάβικα και τα τουρκικά, απ’ ο,τι στα ελληνικά. Είμαι κατά το ήμισυ από οικογένεια προσφύγων της Ιωνίας, μεγάλωσα με αφηγήσεις που μπέρδευαν λαούς, θρησκείες, γλώσσες και έθιμα. Το φαγητό μας ήταν από ανάκατες κουζίνες. Στα χωράφια του νομού, οι λεύκες ήταν ίδιες με εκείνες λίγο πιο βόρεια, από την άλλη πλευρά της μεθοριακής γραμμής. Το ποτάμι κατέβαζε την Άνοιξη νερά από τα βουνά των γειτόνων. Και όταν φυσούσε αέρας, έφερνε μυρωδιές αξεχώριστες, χριστιανών και μουσουλμάνων.

Έμαθα να νιώθω Ελληνίδα, Βαλκάνια, Ευρωπαία.

Η Ιστορία, όπως το μίσος αλλά και η αγάπη, είναι προϊόν μνήμης.

* John Gunther «Inside Europe», 1936.

Της Μαρίας Χούκλη

http://www.liberal.gr/arthro/37098/apopsi/maria-choukli/ta-balkania-aionios.html